Theater: De Gehangenen, LOD – EXTRA

Kunst zonder religieus karakter is niets meer dan sport.

Nadere verklaring

Bij De Gehangenen van Josse De Pauw

De gehangenen, geschreven en geregisseerd door Josse De Pauw, heeft na zijn geboorte op 30 april zulke lovende kritieken gekregen van het sterk uitgedunde maar nog bestaande commando critici, dat ze enige nadere verklaring verdient.

Stilering

In de loop van professionele kritische jaren ben ik mij meer en meer bewust geworden van een opvallende broederschap tussen theater en religie. Beide hebben een artistieke grondslag – al wonen ze niet in hetzelfde huis – dat hen verheft tot een religieuze gebeurtenis waaraan de mens, sinds zijn culturele ontwikkeling nood aan heeft. Een voorstelling, hetzij toneel, opera, dans al dan niet met muziek, is een mysterie en haalt zijn kunstgehalte uit twee niet van elkaar te scheiden begrippen, de stilering en de ontroering. Zonder stilering is er geen sprake van kunst. Het vallen van een steen op het hoofd van een voorbijganger is geen kunst, maar als die steen op het hoofd van een acteur [m/v] valt bij een passende architecturale omkadering, eventueel versterkt door een artificieel geluid, dan is sprake van kunst. Essentieel daarbij is een zekere vorm van opgewekte en valse emotie die tot ontroering leidt.

Wat is kunst?

Ik ben mij bewust dat mijn visie op de mening of een voorstelling al dan niet kunst is, bekritiseerd kan worden. Mijn standpunt kan echter niet weerlegd worden omdat objectiviteit niet bestaat, en subjectiviteit er zijn eigen logica op na houdt.

De visie mag dan wel goed of fout worden bevonden, zij is echter niet belangrijk. Wat belangrijk is om een voorstelling als kunstwerk van hoog niveau, zoals De gehangenen, te bestempelen is zijn religieus karakter. De geschiedenis heeft voldoende bewezen, meen ik, dat elke mens, dat elke kunstvorm, dat elk geloof een religie nodig heeft ter aanvaarding van waar het eigenlijk om draait in het menselijk bestaan. De Liefde wordt meestal naar voor geschoven, maar van meer tel is de Dood. In Romeo en Julia van ons aller vriend William Shakespeare staat het passiespel centraal en charmeert elke toeschouwer, maar moet de Liefde het onderspit delven in zijn gevecht met de Dood. Dat geldt niet alleen voor alle tragedies van Shakespeare, maar voor alle tragedies ooit geschreven.

Religie?

In De gehangenen staat de Dood centraal binnen een religieuze structuur en vorm. Dat maakt de productie tot een kunstwerk en heeft dit kunstwerk zoveel goede kritieken. Deze productie heeft wat de meeste anderen uit de Vlaamse theaterwereld niet hebben. Door het ontbreken van religieus karakter, wat hun stilering en ontroering banaal maakt, kunnen meer dan 90 procent van de Vlaamse producties niet onder kunst gerekend worden, maar horen zij thuis bij sport.

De gehangenen is, mijns inziens en blijkbaar ook die van mijn collega’s, een theaterproductie van hoog niveau. Wat de productie echter tot een sublieme ervaring maakt is een extra laag, namelijk het moedergehalte. Terecht wijst Yves De Smet in zijn recensie in De Morgen [2/5/2011] naar de dominante plaats van de vrouw in de voorstelling. De man, Tom Jansen, mag dan de rationele wetenschapper zijn, zoals hij het stelt, maar hij zegt daarbij dat het de vrouw is, Hilde Van Mieghem, die sterker in het leven staat. Ze kunnen echter niet zonder elkaar. Wat hij echter niet zegt is dat zij tot elkaar zijn veroordeeld. Zoals God tot Maria en Maria tot God. Hun kind, Jezus, is niemand minder dan u en ik. Door de man en de vrouw geen naam te geven heeft Josse De Pauw het religieus karakter van de voorstelling versterkt. Want ieder van ons heeft een God en een Maria nodig. Vooral een Maria. Zonder de Mariagekte zou de Roomse Leer al eeuwen geleden veel van zijn macht en kracht hebben verloren. De paus en zijn curie hebben daarom Maria een goddelijke status gegeven, wat zijn bekroning kende in de dogmatisering in 1950 van de Hemelvaart met lichaam en geest van Maria.

Maria heeft ongetwijfeld, ik vermoed onbewust maar ik hoop bewust, een bevoorrechte plaats gekregen bij Josse De Pauw in het wordingsproces. Nog voor er één letter, één noot op papier stond. Een zet van hoog intellectueel niveau, maar bij uitstek blijft deze productie voor hem, en dus voor de toeschouwer, een religieus feest, met de Dood als vader van alle kunsten, van alle kunstwerken, van het Leven.

Guido Lauwaert