Els Van Steenberghe

TAZ#2011 – Koning tekst regeert

Els Van Steenberghe Els Van Steenberghe is theaterrecensent.

TG Vagevuur en Toneelgroep Cargo bouwen elk een voorstelling rond een potige tekst. Met fascinerend resultaat.

TG Vagevuur en Toneelgroep Cargo bouwen elk een voorstelling rond een potige tekst. Met wisselvallig maar fascinerend resultaat.

Het Vagevuur

TG Vagevuur is een jong collectief – deels bestaande uit afgestudeerden van de Toneelacademie Maastricht – die er hun missie van maken om theater (ook) tot een vormonderzoek te maken. Het collectief zocht met Menuet ( * * 1/2 ) naar een spannende en gelaagde enscenering van Louis Paul Boons gelijknamige roman. Maar de betekenis lag in net iets te dikke lagen op spel en decor.

You’ve got that strange effect on me

TG Vagevuur is een collectief van theatermakers, afgestudeerd aan de Toneelacademie van Maastricht. De voorstellingen zijn het resultaat van een gezamenlijk proces. Daarbij probeert het collectief het risico te vermijden om de grootste gemene deler tussen de meningen te nemen. Geen poldermodel, maar via een stevige confrontatie naar een duidelijke keuze. TG Vagevuur houdt van degelijk theater, gespeeld met passie en engagement. Doorwrongen van betekenis. Niet neutraal of afstandelijk. Met een hedendaagse theatertaal en een relevante boodschap.

Tot zover het ambitieuze mission statement van dit collectief. Menuet is een perfecte exponent van die missie. Hoewel, misschien wil het stuk een té ijverige exponent zijn. Boon doet in het boek een broeierige driehoeksverhouding uit de doeken tussen een vrouw, haar man én het aantrekkelijke huishoudhulpje… Wanneer de vrouw een kind baart, laait de passie tussen het hulpje en de echtgenoot pas echt op. ‘She’s got that strange effect on him…’

Het verhaal, in een regie van Koen Kerckhofs, wordt vanuit de drie standpunten verteld. Het is een voice-over die, net als bij Kleine Teun, het publiek door het verhaal loodst. Die voice-over bestaat echter uit drie (elkaar afwisselende) stemmen: de stemmen van de hoofdpersonages Man (Peter Smolders), Vrouw (Mieke Proost) en Het Meisje (Melissa Marën).

Vooral in het eerste deel (waarin het verhaal vanuit het standpunt van de man verteld wordt) waan je je, door de voice-over, geheel in de taalwereld van Louis Paul Boon. ‘We citeren letterlijk uit het boek en behouden daardoor de krachtige taal van Boon’, zo klinkt het. Dat respect voor Boons taal is echter ook een grove onderschatting van de beeldende kracht van die taal. De teksten van Boon behoeven geen ‘plaatje bij het praatje’, wat in het eerste deel al te zeer aan de hand is.

Bij momenten zijn de acteurs haast overbodig en is het van betekenis zwangere scènebeeld (bloemkolen en babykleertjes aan een waslijn, en een man achter een doorzichtige knipselwand) een te overbodige illustratie van de zinderende wereld.

strange

Het is echt een hondsmoeilijke taak voor de acteurs om hun personages te midden een door de voice-over gedomineerd verhaal op te bouwen. Vooral in het eerste deel levert dat te fletse mime op. Naarmate de voorstelling vordert en ook de stemmen van Man, Vrouw en Meisje op de band (of live) weerklinken, ontstaat er meer sprankelend spel en enige empathie bij de toeschouwers. Toch blijft de voice-over vooral afstand in de plaats van toenadering bewerkstellingen.

Wij kijken met verwondering naar dat rare schepsel, de mens. We tonen de scheve hoek, de vreemde houding, het kunstmatige perspectief, een bevreemdende afstand. Menuet aast soms op uw warme glimlach en is soms verontrustend lelijk. De gekozen theatervormen en codes zijn artificieel en gezocht. Het podium is een labo. De personages zijn proefdieren waarop wij experimenteren zonder ethische beperking, gewettigd door het grote doel, ons gezamenlijk streven, u en ik, naar het volmaakte geluk, de ideale liefde, de ultieme bevrediging! Toch?

Als toeschouwer kijk je inderdaad naar een oermenselijk ritueel dat zeer vreemdsoortig wordt geënsceneerd. De mens en zijn driften wordt haast als ‘een aapje in een kooitje’ te kijk gezet. Door het net iets te zeer ‘illustrerende’ spel levert dit geen beklijvend en fascinerend portret op maar een (te) bizarre theatrale vormoefening waar de acteurs en de voice-over niet samen maar naast elkaar werken. Jammer.

Cargo

Ook Toneelgroep Cargo, een jong collectief dat momenteel resideert onder de sterke en ervaren vleugels van Het Zuidelijk Toneel, kiest in Contouren ( * * * ) resoluut voor een expliciet, zwaar verteerbaar vormonderzoek. Althans dat blijkt uit het tweede deel. Het eerste deel van de voorstelling is simpelweg onversneden tragikomisch teksttheater van de bovenste plank.

Toneelgroep Cargo is het geesteskind van auteur Marcel Osterop en actrice Constance Struis. Beide ontmoetten elkaar in de toneelschool van Amsterdam. Ze werkten er veel en intensief samen, hielden van elkaars taal en besloten samen verder te gaan.

Journalist Sara van der Kooi vroeg het duo de stijl van Toneelgroep Cargo te benoemen:

Marcel: ‘Bij ons staan de acteurs en hun personages centraal. Zelf hoop ik dat het feit dat ik bij Cargo tekst en regie doe, bij het publiek een beetje naar de achtergrond verdwijnt. De acteurs dragen de voorstellingen. Het lijkt me geweldig als toeschouwers naar ons komen omdat ze zin hebben een bepaalde acteur weer te zien spelen.’ Constance is het daar maar gedeeltelijk mee eens: ‘Ik hoop dat die dingen naast elkaar kunnen bestaan. Het is waardevol dat er met Marcel een nieuwe Nederlandse toneelschrijver opkomt. ‘ Goed is het als Cargo zowel door de teksten van Marcel, als door de spelers een herkenbaar gezicht krijgt.’ Hij: ‘Wat dat gezicht dan is? Zoals gezegd, kleine menselijke verhalen. Maar die mogen nooit klein blijven. We willen hoe dan ook een tijdsgeest schetsen. Een groter verhaal vertellen. Iets waar men zich in kan verliezen. Ik zie dat eigenlijk als het hoogst haalbare voor mijzelf als theatermaker. Dat het publiek wordt meegesleept door je voorstellingen. Karakteriserend is toch wel de term tragikomisch. Eigenlijk een verschrikkelijk woord, je wordt er mee doodgegooid.’ Zij: ‘Maar er is geen alternatief. Want tragedie en komedie kunnen niet los van elkaar bestaan. Zonder schrijnende onderlaag is een komedie niet interessant.’ ‘Daar zoeken we altijd naar,’ beaamt hij. ‘Dat snijvlak van wel of niet grappig. Mag je er nog wel om lachen? Als je een grappige tekst bloedserieus brengt, krijg je die mooie spanning.

Veebelovend auteur

Die ambities stralen ook af van Osterops Contouren. Hij schreef de tekst als ‘Zeechroniqueur’ tijdens de vorige editie van Theater Aan Zee. Dit is een schrijfopdracht van het festival in samenwerking met het Schrijverspodium. In de tekst voert Osterop drie huurders (die samen een huis huren) op. Compleet gefrustreerd en overspannen zitten ze aan de vergadertafel. Een zoveelste poging om het samenleven aangenamer te maken. Helaas… Een hysterica (en haar exotisch vriendje), een emotioneel wrak en een perfectionistische semidiplomatieke freak blijkt niet de ideale samenhokcombinatie.

Toen de tekst vorige zomer voor het eerst gelezen werd, las Pieter Genard (verbonden aan Lazarus maar ook een regelmatig gastacteur bij het Leuvense muziektheatergezelschap Braakland) de rol van de perfectionistische freak. Hij deed dat zo glansrijk dat hem gevraagd werd die rol daadwerkelijk te vertolken in de enscenering van de tekst.

Zo geschiedde. Genard toont zich wederom een virtuoos acteur die succesvol stoeit met woorden en mimiek. Hij wordt geflankeerd door een overtuigende Floor van Berkestijn (die al knappe vertolkingen neerzette bij het Nederlandse jeugdtheatergezelschap Stella Den Haag), een ietwat onregelmatig maar met passie spelende Caroline Liekens (zij neemt de hysterica voor haar rekening) en Justus van Dillen (het vriendje van de hysterica).

Dit kwartet levert, in combinatie met de vinnig opgebouwde en kiene taal van Osterop, theatraal vuurwerk. De scenografie is simpel: een vergadertafel met zicht op een tuin (lang leve de turnzalen met tuin in Oostende!). Alle aandacht gaat naar het spel en de taal. Osterop geeft zijn acteurs vleugels. Ze vliegen van kolder naar tragiek en trekken het publiek in hun kielzog mee. Dat is een zalige belevenis voor het publiek én voor de acteurs die zichtbaar genoegen scheppen in het spelen met de woorden én de eigenaardige trekjes van de zorgvuldig opgebouwde karakters.

Van top naar dal

Eigenlijk had de recensie hier moeten stoppen. Zoals ook de voorstelling best had mogen stoppen wanneer de vergaderchaos en verslagenheid compleet is. Wederom: helaas.

Wanneer je denkt dat de apotheose grandioos bereikt is (door een schitterend scènebeeld dat we niet prijsgeven), breien de vier nog een bevreemdend staartje aan de gehele vertoning. Een gezongen staartje.

De vier, die aan de vergadertafel compleet in de war raakten door een discussie of er al dan niet kattenuitwerpselen in de tuin liggen, verschijnen plots als vier ‘katachtigen’ ten tonele die al zingend een lans breken voor de/het vreemde.

Waarom moest dat nu? De onderhuidse boodschap van de creatie – respect voor de/het vreemde – was heus wel doorgedrongen door het (gesproken) spel. Dit gezongen slot haalt de overtuigingskracht van de voorstelling jammerlijk onderuit omdat het absurde kantje van de personages – waar Osterop secuur mee speelt in de tekst – te zeer (en te weinig toonvast) uitvergroot wordt.

Net als Menuet gaat Contouren onderuit door vormelijk geëxperimenteer. Alsof men een ‘extraatje’ aan de woorden wil toevoegen. Terwijl de tekst in beide gevallen al voldoende vorm en inhoud biedt om beklijvend toneel te presenteren.

Els Van Steenberghe

MEER INFO: www.tgvagevuur.be en www.hzt.nl

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content