Post uit Sint-Petersburg – deel 6

Een stuk als paté uit de vleesfabriek, opgevolgd door een creatie die stijf staat van de oubolligheid. Het festival sluit af in mineur.

Zesde bedrijf

Toen ik mijn huidige vrouw leerde kennen, trakteerde ik haar op een reisje. De keuze viel op Lissabon, de stad van dichter Pessoa. We vertrokken op kerstmiddag en in de vooravond vonden wij een behoorlijk hotel en trokken na inkwartiering meteen de stad in. Geen kat te zien. De straten verlaten, geen kerstverlichting. Sfeer zero. Terug in het hotel konden we zelfs daar geen droog stuk brood meer krijgen. Kerstavond, zei de portier. Die wordt door iedereen in familiekring gevierd. De volgende dag een hemelsbreed verschil. Gezelligheid troef, massa volk, en op de middag namen wij met het pontje naar de linkeroever waar we op een terrasje lekkere gegrilde sardinas aten. Een prachtige week volgde, tot we op oudejaarsmiddag weer naar de luchthaven trokken. Alle vluchten gecanceled. Hoewel we tickets hadden waarop duidelijk onze terugvlucht stond, bleek dat Air Portugal naar aloude gewoonte niet vloog tot twee januari. De piloten verkozen de huiselijke kring. Uiteindelijk geraakten mijn vriendin uit het land van professor en president Salazar, zij, via Sabena naar Brussel, en ik via KLM naar Schiphol. Met een half uur verschil geraakten we bij vrienden in Gent om oudejaarsavond te vieren.

Publieksopstand

Goed dertig jaar later zitten we opnieuw in Portugal. Het Theatro National Theatro Meridional, i.s.m. het Theatro Nacional, Doña Maia Il, speelt 1974. Het is een productie van 80 minuten die drie perioden omspant van de Portugese geschiedenis. De dictatuur, de Anjerrevolutie en de aansluiting bij de EG.

Het in 1992 opgericht gezelschap speelt naar vorm variërende stukken. 1974 is onderdeel van de soort waarin de tekst het moet afleggen tegen de beeldvorm. Dramatisch voor deze productie. Het publiek moet raden waar het beeldspel over gaat. Vaag ziet men een evolutie beginnend bij het dorpsleven waar alles – ondanks de dictatuur – vrank en vrolijk is. Langzaam ontstaat de onvrede met de bestaande politiek, verzet en arrestaties, zwarte weduwen die betogen tot de anjers een nieuwe lente en een nieuw geluid brengen. Dankzij de democratie vindt Portugal de sleutel om binnen de EG te geraken. De grote restauratie kan beginnen. Hij leidt naar de moderne tijd met een levensstandaard die weinig verschilt met die van de andere EG-landen. De levensduur verbetert, maar de gezelligheid van vroeger is verdwenen. Waar men vroeger spontaan bij elkaar over de vloer kwam, moet men nu, zelfs met de naaste familie, een afspraak maken via zijn mobieltje. Ou est te temps des cérises, le doux pays qui est le mien?

Een mooi gegeven maar bijzonder zwak uitgewerkt. Wie de Portugese politiek van de laatste vijftig jaar niet kent weet niet waar de voorstelling om draait en wie hem wel kent, vindt het allemaal maar paté van de vleesfabriek. Het was dan ook niet verwonderlijk dat het talrijk opgekomen publiek bij bosjes de zaal verliet. Een soort publieksopstand tegen enerzijds de productie en anderzijds de festivalorganisatie die dit Trojaanse paard heeft binnengehaald.

Paradepaard

Na de matinee meteen de bus in en naar het paradepaard van het festival. The Broken Jug [Der zerbrochhne Krug; 1808], een van de laatste komedies van de Duitse auteur Heinrich von Kleist. Een productie van het Berliner Ensemble. Regie en hoofdrol zijn in handen van de gerenommeerde theaterman Peter Stein. Hij speelt de hoofdrol en regisseert in een stuk dat hopeloos verouderd is. Von Kleist was een romantisch man bezeten van het idee dat de mens van nature eerlijk en onschuldig is. Het is een toevallige situatie die hem in een moeilijk parket brengt. Hij creëert dan ook personages die door eigen inzicht geen oplossing vinden. The Broken Jug, net als zijn andere stukken, zijn eerder Romeins dan Grieks geïnspireerd, en qua geest komt hij na Goethe en Schiller, van wie hij de basisprincipes van het toneelschrijven geleerd heeft. Al zal hij wel goed gelezen, gezien en gehoord hebben, Von Kleist blijft een zwakke leerling. Om een stuk van Von Kleist in deze tijd boeiend te maken moet de dramaturg drastisch ingrijpen en de regisseur de dolle toer opgaan.

In The Broken Jug speelt Peter Stein een dorpsrechter die een familieruzie moet beslechten. Zijn boerenverstand en voorliefde voor jonge vrouwen maken dat het vonnis bij voorbaat vaststaat. De moeder heeft ongelijk en de dochter altijd gelijk. Iedereen legt zich neer bij het oordeel van de rechter. Arm in arm gaat allen door de sneeuw een nieuwe toekomst tegemoet, het verleden vergetend en met een frisse blik op de toekomst.

Peter Stein mag dan een stempel hebben gedrukt op het Europees theater van de tweede helft van de twintigste eeuw, zijn manier van werken past niet meer in de hedendaagse vorm van theaterspel. Nog voor het eerste woord gezegd is, weet de toeschouwer in welke tijd het gebeuren plaatsvindt en waar de situatie zich voordoet. Het decor doet denken aan Vermeer, de kostumering aan de streek rond Utrecht, de stad die in de achttiende eeuw een van de belangrijkste steden van Europa was en rijker dan Amsterdam. Soms zouden theatergoden tegen zichzelf beschermd moeten worden. Er wordt goed tot prachtig geacteerd, maar het spel mist warmte en engagement. Geen moment dringt de productie door het vel van de toeschouwer.

Prijzenpot

Vandaag eindigt het festival. Om 1uur p.m., 11 uur Belgische tijd, is er nog Happiness, een stuk geschreven en geregisseerd door A. Moguchiy. Hij heeft zijn basismateriaal gehaald bij Maurice Materlinck [bonjour Gand] en in het bijzonder bij De Blauwe vogel. De voorstelling duurt twee uur en veertig minuten. Meteen daarna de bus is voor de afsluitende ceremonie met de obligate toespraken en de uitreiking van de prijzen die al voor aanvang bekend waren. Iedereen deelt in de prijzen. Er is een prijs voor een kleinschalige productie, voor een grootschalige, een oeuvre, een bewerking, een regisseur, een toonaangevend theater, een publieksprijs, een aanmoedigingsprijs en een prijs voor de inventiefste blogger. Maandagavond prijkt een miniversie in staal op een arduinen steen van de pantserkruiser Potjemkin op de schouw van uw verslaggever.

Als slot van de Award Ceremony zal Peter Stein als monoloog zijn versie brengen van Faust Fantasia naar Goethe, met aan de piano Arturo Annecchino. Waarna de traditionele omhelzingen volgen en wensen op een spoedig weerzien. Adieu! Ciao! Paciba! Was er bij ontvangst een shuttledienst die de gasten naar hun hotel bracht, voor de aftocht is iedereen op zichzelf aangewezen.

Guido Lauwaert