Een CD met vogeltjesgezang als ontbijtmuzak, een moordende busrit en een onnoemelijk lang theaterstuk… Welkom in Rusland.
Derde bedrijf
Alle producties zien is een onmogelijke zaak. Het is dus een kwestie van kiezen. En daarin volgt de mens zijn nieuwsgierigheid gekoppeld aan zijn voorkeur. Franz Kafka heeft me altijd mateloos geboeid. Via Paul van Ostaijen heb ik hem leren kennen. De man van Marc groet ’s morgens de dingen was de eerste in de Nederlanden die Kafka vertaald heeft. Wat hij precies heeft vertaald is niet geweten. Het is gebleken uit zijn correspondentie. Beiden lijken daarenboven op elkaar. Als je een foto van beide heren naast elkaar legt zie je sterke gelijkenissen. Fysiek en qua persoonlijkheid. Logisch dat je via de ene bij de andere belandt. Toen ik in het programmaboek zag dat een verhaal van hem werd vertoneeld, was de keuze snel gemaakt. Metamorphosis [1915], of in goed Nederlands De gedaanteverwisseling.
Niets is wat het is
De matinee van 85 minuten wordt gespeeld door een gezelschap uit IJsland. Opgericht in 2001 door drie acteurs heeft het Vesturport Theater op tien jaar internationale naam en faam verworven met drie films en elf toneelproducties. Klassieke teksten steken het basisgegeven voorbij, gaan ermee aan de haal. Vaak gaat het fout, maar het driemanschap dat het gezelschap leidt, is nuchter en tegelijk zeer intelligent. Het resultaat is telkens een klassieke voorstelling die verrast vanuit een eenvoud met een bizarre wending. Hun kijk op Metamorphosis is daar een goed voorbeeld van. In het originele verhaal ontwaakt een man en merkt dat hij een insect is geworden. Het verhaal is eenvoudig te achterhalen, dat hoef ik niet te vertellen. Meneer Google heeft het op het internet geplet.
Het meest verrassend is de wijze waarop het is uitgewerkt. De vierde wand is de achtergevel van een eenvoudige arbeiderswoning. De toeschouwer ziet de keuken, een trap naar de eerste verdieping en de kamer van de zoon. Tot zover alles normaal. De kamer van de zoon is echter gekanteld. De vloer is de achterwand geworden, de achtermuur – met raam – het plafond, het plafond de vierde wand] en de voormuur de vloer. In de muren zijn handvatten aangebracht. Ze maken dat de keverman alle wanden kan bespelen. Voor de ouders en de dochter behoudt de kamer zijn normale inrichting, zodat het spel tussen de kever en de mens hoogst bizar is.
Een tweede vondst is de lichaamsbeweging van de ‘normale’ mensen. Ouders, dochter en bezoeker lijken door hun bewegingen op poppen.
Niets is wat het is. Toch wordt het geheel aanvaardt en geloofd. Zoals elk verhaal van Kafka ongeloofwaardig en onaanvaardbaar is maar logisch wordt bevonden. Want is de mens ook geen insect, schuldig al meent hij onschuldig te zijn en is hij eigenlijk geen mens maar een wegwerpproduct.
Deze voorstelling verdient een reis door België, Nederland en het Groot-Hertogdom Luxemburg.
Overgang
Meteen na de voorstelling de bus in. Sint-Petersburg is zo groot als Vlaanderen met dubbel zoveel gebouwen. Het communisme is dan wel verruild voor het kapitalisme, maar de infrastructuur hinkt achterop. Gevolg: het verkeer is moordend. De bus doet er een uur over om twee kilometer te overbruggen. En de voorstelling begint om zeven uur, vijf uur Belgische tijd. Eenmaal in het theater gearriveerd heb je net voldoende tijd voor een kopje thee en een passage langs het toilet. Dat laatste doe je best want de avondvoorstelling van mijn voorkeur duurt vier uur, inclusief een pauze van een half uur, na ruim twee uur dertig.
Rariteitenkabinet
In 1994 verscheen de roman Mr. Vertigo van Paul Auster. Het vertelt op kolderieke wijze de geschiedenis van Amerika. Voor de korte inhoud verwijs ik de lezer wederom naar mister Google, het oudste kleinkind van Big Brother. De Finnish National Theatre heeft van Mr. Vertigo een voorstelling gemaakt waarin circusspektakel en revue als een rariteitenkabinet wordt gepresenteerd. In het eerste deel zit het publiek op een tribune op het toneel. De tribune draait, zodat de vier zijden van het podium als speelvlak kunnen worden gebruikt. Aan een razend tempo verdrukken de blanken de indianen, worden de ingevoerde zwarten slaven, vermengen zich rassen en culturen en raakt iedereen aan de drank, de coke en wordt bedriegen en liegen geen zonde maar eervol. De macht is voor wie de grootste mond heeft en zijn dromen weet te realiseren. In het verhaal van Paul Auster is de grootste droom te kunnen vliegen zonder hulpstukken, als daar zijn vleugels van pluimen, papier, canvas of metaal.
In het tweede deel zit het publiek in de zaal en is Amerika gecultiveerd. Als het doek opgaat, speelt een trio een jazzdeuntje. Schemerlampjes, fauteuils, kortom, het interieur van een speak-easy. De tijd van de drooglegging, de doorbraak van de maffia, de cultuur van de recuperatie. Alles heeft zich met elkaar vermengd en een nieuwe cultuur voortgebracht. En daarin kan de mens vliegen. Hij heeft zijn droom waargemaakt.
Een boeiende voorstelling. Maar vier uur voor één rechtlijnig verhaal is te veel van het goede. Sommige scènes worden al te lang uitgesponnen, bepaalde technische hoogstandjes zijn leuk maar niet verrassend. En al te vaak telefoneert het einde van een scène het begin van de daaropvolgende scène. Het op het toneel uitnodigen van het publiek aan het einde van het tweede deel is dwaas. Een intimiteit wordt betracht, maar het publiek staat en zit er verloren bij.
Een amusante voorstelling, maar kantje boord. Dat het de affiche van het festival heeft gehaald zal hem eerder in het spectaculaire dan in de invulling van de boodschap hebben gezeten.
Naspel
Opnieuw een bouffet en nadien de bus in. Het verkeer is intussen gedecimeerd. Bedje in. Om de volgende dag, deze dag, te beginnen met een grondige wasbeurt, het schrijven van dit verslag en hup, de ontbijtzaal in, voor een kopje thee, met andere woorden… geparfumeerd water, een sneetje droog brood. En te luisteren naar de vogels. Die zijn er niet lijfelijk aanwezig. Een cd zendt hun gezang uit. Zoetjes en zacht, maar luid genoeg om de indruk te wekken dat de bezoeker in de open natuur zit, voor zijn grot en denkt, zullen we vandaag eens wat anders doen? Het theater ruilen voor de stad, een bezoek aan de Potemkin, waar de revolutionaire Russische jaren een wending namen en de tsaar uit zijn winterpaleis verdreven werd. Het werd de Hermitage, een van de beroemdste musea ter wereld. Een kunsttempel groter dan het Louvre. Een week, een maand is onvoldoende om elke zaal te bezoeken. Maar wij zijn al op weg. Wij zullen waden en wieden.
Guido Lauwaert
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier