Met onder meer Fatima Yamaha, Omar S, DJ Food en Midland heeft het nieuwe Brusselse stadsfestival Listen! mooie namen in de aanbieding. Maar de mooiste is de 63-jarige Duitser Manuel Göttsching. Wie? Vier dingen die u moet weten over de peetvader van de techno.

HIJ IS VROEGRIJP OP DE GITAAR

Göttsching is nog maar zeventien wanneer hij samen met bassist Hartmut Enke en drummer-toetsenist Klaus Schulze in 1971 de groep Ash Ra Tempel opricht. De originele line-up houdt maar een jaar stand, maar Ash Ra Tempel groeit, naast Tangerine Dream en Harmonia, uit tot een van de voornaamste voortrekkers van de Berlijnse school, de meer kosmisch geïnspireerde tegenhangers van de scene in Düsseldorf, die Kraftwerk, Can en Neu! voortbrengt. ‘Na de oorlog was het culturele leven in Duitsland zo goed als dood’, zegt Göttsching daar later over. ‘Veel mensen waren omgekomen of gevlucht, dus het terrein lag open voor jonge muzikanten om nieuwe Duitse muziek te creëren en een nieuwe identiteit te vormen.’

Voortbordurend op de geluiden uit de VS en Engeland van The Grateful Dead, Pink Floyd, Cream, Jimi Hendrix en The Beatles slaat Göttsching aan het experimenteren, geïnspireerd door klassieke muziek, opera, rock en avant-gardecomponisten als Terry Riley en Steve Reich. Het naamloze debuutalbum van Ash Ra Tempel, uitgebracht in 1971, wordt geproducet door de jonge Conny Plank, de studiogoochelaar uit Hamburg die later bij Kraftwerk en zowat elke relevante krautrockgroep aan de knoppen zit.

HIJ HEEFT EEN ALBUM OPGENOMEN MET LSD-GOEROE TIMOTHY LEARY

‘Het originele plan was om beatdichter Allen Ginsberg te vragen’, legde Göttsching uit aan Fact. ‘Op de hoes van onze eerste plaat stond een gedicht van hem. Maar niemand wist waar Ginsberg uithing op dat moment. En toen kwamen we per toeval te weten dat Timothy Leary in Zwitserland zat.’

Leary is de Amerikaanse psycholoog die in de jaren zestig aan de universiteit van Harvard voor therapeutische doeleinden begint te experimenteren met het natuurlijke hallucinogeen psilocybine en het chemische lsd. Hij wordt ontslagen als docent en groeit uit tot een icoon van de hippiebeweging. In 1970, na een veroordeling tot tien jaar cel wegens marihuanabezit, vlucht hij het land uit, met hulp van de radicale Weathermen-beweging. ‘Leary vond onderdak bij leden van de Black Panthers die in ballingschap in Algerije verbleven’, aldus Göttsching. ‘Maar ze kregen al snel ruzie, en via via belandde hij in Zwitserland, waar wij hem gingen opzoeken. Hij stond meteen open voor het idee, omdat hij begreep dat muziek een belangrijk en krachtig medium is om zijn boodschap over te brengen naar de jeugd.’ Het resultaat heet Seven Up (1973), een conceptalbum waarop Leary zijn theorie over de zeven niveaus van het bewustzijn uit de doeken doet. ‘Muzikaal misschien niet het beste wat we ooit gedaan hebben,’ meent Göttsching, ‘maar ach, het is een tijdsdocument, en ik ben trots dat het gebeurd is.’

HIJ HEEFT PER ONGELUK HET NEW-AGEGENRE UITGEVONDEN

In 1973 valt Ash Ra Tempel uiteen, en na zijn eerste soloalbum Inventions for Electric Guitar (1975) besluit Göttsching om andere muzikale paden te bewandelen dan Ashra: weg van de psychedelica, meer richting electronica. Het eerste resultaat daarvan heet New Age of Earth (1976), vier instrumentale tracks waar Göttsching alle instrumenten zelf op speelt: ‘Er staat bijna geen gitaar op New Age of Earth. Bijna alles wat je hoort zijn synthesizers en elektronische keyboards, zelfs het bluesachtige Ocean of Tenderness, dat een beetje lijkt op Albatross van Fleetwood Mac.’

Sequencers en samplers bestaan nog niet, dus speelt Göttsching alle repetitieve patronen met de hand. ‘Ik was destijds erg onder de indruk van Terry Riley. Hij speelde zijn composities op orgel, met alleen echo, verder geen trucs of hulpmiddelen. Minimale muziek is heel strikt. Het klinkt simpel, maar je moet net heel voorzichtig zijn om niet te veel te doen.’ Dat hij met New Age of Earth de deur openzet voor het new-agegenre spreekt Göttsching echter met klem tegen: ‘De ‘new age’ in de titel is puur toeval! Dat is afkomstig van het Duitse ‘Neuzeit’, wat zoiets als ‘nieuw tijdperk’ betekent. Alleen heb ik het vertaald als ‘new age’, in plaats van ‘new era’. Ik wist zelfs niet dat er in de sixties zoiets als een new-agefilosofie ontstaan was, die toen overigens niks met muziek te maken had.’

HIJ HEEFT DE BLAUWDRUK VOOR TECHNO GEMAAKT

In december 1981 besluit Manuel Göttsching wat dingetjes uit te proberen in zijn homestudio, vlak voor hij naar een concert in Hamburg vertrekt: ‘Ik wilde eigenlijk gewoon wat muziek opnemen die ik later op het vliegtuig kon beluisteren op mijn Walkman’, zo verklaart hij het ontstaan van E2-E4, het album dat zal uitgroeien tot de eerste schets van het technogenre. ‘Al mijn synthesizers, drummachines en sequencers liepen, en ik begon te improviseren. Na een uurtje hield ik ermee op en dacht ik: tiens, dat klonk nog zo slecht niet. Normaal gezien loopt er altijd wel wat mis tijdens zo een sessie – machines die haperen, volumes die niet goed zitten, de telefoon die rinkelt… – maar dat ene uur was alles perfect.’

Göttsching is zo tevreden met het resultaat dat hij besluit zijn spontane compositie uit te brengen. Eén probleem: de totale lengte van E2-E4 – zo genoemd naar de meest gebruikte openingszet in het schaken, maar ook naar de voornaamste akkoorden in het stuk – is 58 minuten, en Göttsching wil zijn compositie niet opsplitsen. Cd’s zitten nog in de ontwikkelingsfase, dus zal het nog tot 1984 duren voor E2-E4 het licht ziet, via het label van zijn oude bandmaatje Klaus Schulze. ‘De release kreeg heel slechte reviews’, aldus Göttsching. ‘Eén Duitse criticus noemde het vlakaf muzak en vond dat ik niks kende van elektronische muziek.’ Maar gaandeweg vindt E2-E4 zijn weg, onder meer naar de legendarische dj Larry Levan, die er de dansvloer mee masseert in zijn vaste stek Paradise Garage. Later zullen artiesten als Derrick May, LCD Soundsystem, Lindström en The Field eer betonen aan Göttschings toevallig gesmeerd gelopen uurtje improvisatie. ‘Het is nog steeds moeilijk te geloven’, vindt de Duitser. ‘Ik had nooit gedacht dat mensen erop zouden dansen.’

MANUEL GÖTTSCHING

Op zaterdag 16/4 op Listen! in Brussel. Listen! loopt van 14 tot 16/4. Alle info: listenfestival.eu.

DOOR JONAS BOEL