Mogwai plays ‘Atomic’ @ Les Nuit Botanique: Het beeld spreekt luider dan de muziek

Iedere editie van Les Nuits Botanique heeft van oudsher enkele bijzondere evenementen in petto. Dit keer kon bijvoorbeeld het ‘filmconcert’ van Mogwai op heel wat belangstelling rekenen. De Schotse postrockband zorgde voor live-muziek bij een vertoning van de dystopische BBC-documentaire ‘Atomic’.

Uiteraard was het niet de eerste keer dat het gezelschap uit Glasgow zich aan een soundtrack waagde. Tien jaar geleden schreef het al muziek voor ‘The Fountain’, een science-fictiondrama van Darren Aronofsky en voor ‘Zidane’, een filmportet van de gelijknamige Franse voetballer, geborsteld door Douglas Gordon. In 2013 werd Mogwai aangezocht om de Franse televisiereeks ‘Les Revenants’ van klankschilderijen te voorzien en nu is er dus ‘Atomic: Living in Dread and Promise’, waarin cineast Mark Cousins waarschuwt voor de gevaren die verbonden zijn aan het gebruik van kernenergie.

‘Atomic’ is geen documentaire in de traditionele zin. Het is veeleer een lange, kunstzinnig gemonteerde video, gepuurd uit vele uren historisch filmmateriaal. Cousins gebruikt wel een impliciete narratieve structuur, maar levert zelf geen commentaar: hij laat vooral de beelden spreken en verwacht van de kijker dat die uit de aangereikte fragmenten zelf een betekenis puurt. De film begint al meteen huiveringwekkend, met de atoombombardementen op Hiroshima en Nagasaki. Het ene moment zien we de Japanse bevolking nog een relatief normaal leven leiden, het volgende zijn we getuige van een apocalyptische gebeurtenis die het einde van de beschaving lijkt in te luiden en een kwart miljoen dodelijke slachtoffers eist. Tegenover het onnoemelijke leed dat de splitsende atomen veroorzaakt, staat het cynisme van het Amerikaanse leger dat de bommen ‘Little Boy’ en ‘Fat Man’ doopt – namen die naar personages uit een onschuldig stripverhaal lijken te verwijzen.

Nachtmerries

Vervolgens krijgen we taferelen uit de koude oorlog te zien en wordt getoond hoe men zich kan beschermen tegen een eventuele nucleaire aanval. Schuilkelders worden uitgegraven, ramen dichtgemetseld, maar wanneer de atoomrampen van Three Mile Island, Tsjernobyl en Fukushima zich voltrekken, blijkt het allemaal een maat voor niets. De conclusie is telkens dezelfde: of je kernenergie nu inzet voor militaire of civiele doeleinden, wanneer het misloopt is het de machteloze burger die het gelach betaalt.

Existentiële angst is uiteraard een thema dat Mogwai op het lijf is geschreven. De epische postrockcomposities van de groep hebben al vaker nachtmerries verklankt en zijn ook nooit gespeend geweest van filmische kwaliteiten. Op de eerder dit jaar verschenen cd ‘Atomic’ eisen de gitaren van Stuart Braithwaite en de inmiddels vertrokken John Cummings nog zelden de aandacht op, zodat de noise-explosies tot een minimum beperkt blijven. Dit keer steunt de muziek vaker op synths en elektronica, maar ondanks de veelvuldig voorkomende ambient-accenten blijft ze, na twintig jaar, nog steeds herkenbaar als Mogwai. Alleen staan de composities consequent ten dienste van de beelden, terwijl ze in andere omstandigheden bij de luisteraar juist zélf visuele prikkels veroorzaken.

In het Koninklijk Circus worden de nummers niet gespeeld in de volgorde van de plaat. De meeste bandleden werken het concert zittend af. Live vermengt hun sfeermuziek zich met de stemmen, sirenes en andere geluiden uit de film, waardoor de muzikanten haast vanzelf luider gaan spelen. De impact is vooral fysiek: je voelt de muziek wel, maar zodra je opgeslorpt wordt door wat er op het scherm te zien is, besteed je er minder aandacht aan. Toch valt op dat Mogwai bepaalde instrumenten (de hoorn uit ‘Ether’, de viool uit ‘Are You A Dancer?’) voor de gelegenheid uit een computerfile plukt en dat de gitaren, tijdens de meest omineuze passages uit de docu, weer nadrukkelijker op de voorgrond treden.

Benauwend

Het donkere ‘Scram’ drijft op Krautrockritmen, ‘Pripyat’, verwijzend naar een verlaten stadje in de buurt van Tsjernobyl, is ronduit sinister en ook ‘Fat Man’ klinkt behoorlijk benauwend. ‘Weak Force’ heeft dan weer iets van een minimalistische pianoballad. Anno 2016 schuilt de kracht van Mogwai vooral in zelfbeheersing. Maar doordat de muziek op een functionele manier wordt aangewend en de muzikanten in het duister opereren, ben je je er tijdens de subtielere muzikale momenten nauwelijks van bewust dat er een echte band op het podium staat.

‘Atomic’ is een film over hoop en angst, oorlog en vrede, leven en dood, maar vóór u Mark Cousins van cultuurpessimisme verdenkt, is het goed om weten dat hij ook de positieve kanten van de technologie belicht. Zo bezingt hij de schoonheid van de kwantumfysica en heeft hij oog voor de bijdragen van de moderne wetenschap tot de geneeskunde (radiologie, MRI-scans, gammastralen voor kankerbestrijding…) en ruimtevaart. Tijdens die passages doet de muziek van Mogwai aanzienlijk minder zwaarwichtig aan.

Het probleem met soundtracks is dat, wanneer ze écht geslaagd zijn, ze nauwelijks de aandacht trekken. ‘Atomic’ was in Brussel dus veeleer een film- dan een concertervaring. Het klinkt een beetje sneu, maar mochten de muzikanten van Mogwai niet lijfelijk op het podium hebben gestaan, we zouden ze amper gemist hebben.

Dirk Steenhaut

DE SETLIST: Ether / Fat Man / Scram / Fat Man 2 / Bitterness Centrifuge / U-235 / Pripyat – No Drums / Weak Force / Pripyat / Little Boy / Roof / Are You A Dancer? / Tzar / Fat Man 3.