Einstürzende Neubauten @ Diksmuide: Een indringend oorlogsepos

Einstürzende Neubauten © Inge Kinnet

Einstürzende Neubauten, de groep die al 35 jaar bewijst dat je uit ieder voorwerp muziek kunt puren, is terug van weggeweest. Met het oorlogsepos ‘Lament’ heeft ze net een nieuwe cd uit en de daaraan gekoppelde tournee ging van start in… een West-Vlaamse busloods.

DA GIG: Einstürzende Neubauten plays ‘Lament’ in Busdepot De Lijn, Diksmuide op 8/11.

IN EEN ZIN: Ondanks enkele schoonheidsfoutjes, was dit nieuwe werk van Einstürzende Neubauten weer bijzonder rijk, gelaagd, trefzeker en verrassend.

HOOGTEPUNTEN: ‘Lament 1-3’, ‘How Did I Die?’, ‘Sag mir wo die Blumen sind’, ‘Let’s Do It A Dada’, ‘Ich Gehe Jetzt’…

DIEPTEPUNTEN: geen, maar ‘The Willy-Nicky Telegrams’ en ‘Der I. Weltkrieg (Perussion version)’ stonden duidelijk nog niet helemaal op punt.

BESTE QUOTE van Blixa Bargeld (onuitgesproken, maar getoond op een poincarte): “War does not break out, and it is never caught or chained: it moves, if something in its environment changes.”

Consternatie in Diksmuide. Want honderd jaar na de slag aan de IJzer, werd het stadje in de Westhoek wéér onder de voet gelopen door een Duits bataljon. Gelukkig kwam het dit keer ongewapend. Het ging namelijk om het Berlijnse collectief Einstürzende Neubauten, dat door de plaatselijke rockclub 4AD was aangezocht om een performance te bedenken, als onderdeel van ‘Against the Neglection: Gone West’, een reeks culturele manifestaties ter nagedachtenis van het uitbreken van de eerste wereldoorlog. Blixa Bargeld en de zijnen, die in 2010 voor onbepaalde tijd aan een winterslaap waren begonnen, raakten door het thema zo geboeid dat ze er niet alleen een avondvullende voorstelling maar ook een nieuwe langspeler uit destilleerden.

‘Lament’, de eerste plaat van Neubauten sinds ‘Alles Wieder Offen’ uit 2007, werd door de fans reikhalzend tegemoet gezien. Geen wonder dus dat de wereldpremière, in een busdepot vlakbij het station van ‘Smude’, in een oogwenk was uitverkocht en dat er een publiek uit 21 landen (waaronder Rusland en de VS) op af kwam. Voor de meeste toeschouwers, die de cd nog niet hadden gehoord, betekende het concert hun eerste kennismaking met het nieuwe materiaal. Dat vroeg wel enige concentratie, want het Woord -Blixa Bargeld bediende zich van vier talen- was weer van cruciaal belang. Naar aloude gewoonte stond het podium vol imposante, zelf geconstrueerde instrumenten en percussietuigen, zodat het optreden vanzelf tot een fysieke gebeurtenis uitgroeide. Tegelijk bleken er echter een hoop nieuwe, verrassende bestanddelen in te zitten.

De set hield daardoor het midden tussen liederencyclus, musical, performance, hoorspel en audiodocumentaire. Einstürzende Neubauten weefden voor de gelegenheid een hoop historische geluidsfragmenten door hun composities. Filmbeelden gebruikten ze bewust níet, zodat de aanwezigen wel verplicht waren hun verbeelding te laten werken.

Prikkeldraadharp

Einstürzende Neubauten
Einstürzende Neubauten © Inge Kinnet

Het concert begon met ‘Kriegsmaschinerie’, een instrumentaal stuk vol dissonant gepiep en geknars, waarin de zelfontworpen tuigen van de groep in de clinch gingen met een strijkkwartet, dat de hele avond een belangrijke rol zou blijven spelen. Blixa Bargeld had weliswaar een tekst bij dit nummer geschreven, maar deed er voorlopig het zwijgen toe. Hij zette de woorden op een reeks poincartes, die hij één na één omhoog hield, een beetje zoals Bob Dylan destijds deed in de video van ‘Subterranean Homesick Blues’. Tijdens ‘Hymnen’, een koorzang samengesteld uit nationalistische volksliederen van verscheidene Europese naties, waar Bargeld, niet zonder ironie, de zinsnede “Heil dir im Siegerkranz! Kartoffeln mit Heringsschwanz” aan toevoegde, waande je je zowaar bij een theaterstuk van Bertolt Brecht.

Tot tweemaal toe declameerde de frontman van Neubauten ook oorlogsgedichten in keurig Nederlands. Die zouden in 1916 zijn bedacht door ene Paul Van den Broeck, al vind je de man niet terug op Google en wordt gefluisterd dat Bargeld die figuur zelf zou hebben verzonnen. ‘In de loopgraaf’, begeleid door de ‘prikkeldraadharp’ van N.U. Unruh, en ‘Achterland’ maakten niettemin indruk. Net zoals het driedelige ‘Lament’ (klaaglied), dat begon met een reeks monotone vocale drones die verbluffend op elkaar inwerkten, en eindigde met ‘Pater Paccavi’, een motet van de vanuit Vlaanderen opererende renaissancecomponist Clemens Non Papa. Het slotstuk van de triptiek werd gespeeld door het strijkkwartet en vermengd met stemmen uit dictafoontjes van de vijf bandleden. Het effect was even indringend als bevreemdend. Een ander hoogtepunt uit de set was ‘How Did I Die?’, de beste song uit de nieuwe cd, waarin Rudolf Moser gitaar speelde, en die door de dramatische violen naar een climax werd gestuwd.

Toch klonk niet alles in Diksmuide even overtuigend. De eerste live-uitvoering van ‘Lament’ leed, zo te horen, nog aan enkele kinderziektes. Zo klonk het met elektronica gelardeerde ‘The Willy-Nicky Telegrams’, een duet tussen bassist Alex Hacke en Bargeld, respectievelijk in de rol van de laatste Duitse keizer en de Russische tsaar, minder geslaagd dan op de cd. En ook “Der I. Weltkrieg’, een polyritmisch percussiestuk, gespeeld op plastic buizen die elk een natie vertegenwoordigden, terwijl het verloop van ‘De Groote Oorlog’ schematisch werd geschetst aan de hand van jaartallen en plaatsen, was langdradig en saai. We zijn er dus van overtuigd dat die passages in de loop van de tournee nog drastisch zullen worden bijgestuurd.

Dierengeluiden

‘Lament’ is een werk waarvoor EinstürzendeNeubauten niet alleen eigen nummers schreven, maar ook bestaand materiaal gebruikten. ‘All of No Man’s Land Is Ours’ was bijvoorbeeld een strijdlied van The Harlem Fighters, de eerste Afro-Amerikaanse infanterie die meevocht met de Fransen. Eerst wer het gezongen door Hacke, maar later in de set kreeg het nog een reprise door Blixa Bargeld. Ook het sober en verstild gebrachte ‘Sag mir wo die Blumen sind’, een folksong van Pete Seeger, voor het eerst in het Duits vertolkt door Marlene Dietrich, was geslaagd, al verdronk het helaas in het geroezemoes van de toeschouwers.

Ook slaagde de groep erin enkele oudere nummers van eigen makelij in de live-uitvoering van ‘Lament’ te integreren. Zo meenden we vooraan in de set ‘Hospitalische Kinder/Engel der Vernichtung’ (uit ‘Zeichnungen des Patienten O.T.’) te herkennen en kregen we tijdens de bissen zowel een stuwend, energiek ‘Let’s Do it A Dada’ als een bedachtzaam ‘Ich gehe jetzt’ geserveerd. Tussendoor toonde Blixa Bargeld zich op zijn grappigst in ‘Der Beginn des Weltkrieges 1914’, een oude sketch van de inmiddels vergeten Teutoonse cabaretier en dierengeluidenimitator Joseph Plaut. Toch was de ondertoon ernstig, want werd een soldaat op het slagveld, door de gruwelen waar hij dagelijks getuige van was, niet tot zijn dierlijkste instincten herleid?

In Diksmuide stelden we vast dat ‘Lament’, althans live, nog niet helemaal op punt stond, maar dat deed zeker geen afbreuk aan de zeggingskracht van het werk als geheel. Bovendien maakte de 4AD, door voor dit project uitgerekend een Duitse band uit te nodigen, een gedurfd statement dat nog lang na zal zinderen.

DE SETLIST: Kriegsmaschinerie / Hymnen / The Willy-Nicky Telegrams / In de loopgraaf / Der I. Weltkrieg (Percussion Version) / Achterland / Hospitalische Kinder + Engel der Vernichtung / All Of No Man’s Land Is Ours / Lament.1: Lament / Lament.2: Abwärtsspirale / Lament 3: Pater Peccavi / How Did I Die? // Sag mir wo die Blumen sind / Let’s Do It A Dada / All Of No Man’ Land Is Ours Reprise // Der Beginn des Weltkrieges 1914 / Ich gehe jetzt.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content