Björk op het Sint-Pietersplein: heidens passiespel of een duur schooltoneel?

Fans kwamen van heinde en verre naar Gent om de IJslandse artieste aan het werk te zien, maar zagen niet het legendarische concert waarvoor ze hadden betaald.

Als extraatje bij Gent Jazz haalden de organisatoren van het festival ook Björk naar de Arteveldestad. Haar concert op het Sint-Pietersplein is niet alleen haar enige Benelux-concert deze zomer, maar ook haar eerste Belgische optreden in zes jaar. Sinds die passage bracht ze het break-up-epos Vulnicura uit, waarop ze haar traumatische breuk met de Amerikaanse kunstenaar Matthew Barney van zich af schreef, en het eind vorig jaar verschenen Utopia .

Voor de 52-jarige zangeres, die inmiddels de liefde weer gevonden heeft, luidt de plaat een wedergeboorte in en symboliseren de nieuwe songs het licht dat volgt op de duisternis. Zelf noemt ze Utopia een beetje tongue-in-cheek haar ‘Tinderplaat’. Tegelijk is het een feministisch statement geworden dat in het teken staat van het moederschap en het verschil tussen sekse en gender. In haar verbeelding is Utopia een eiland waar vrouwen zich kunnen onttrekken aan de patriarchale traditie en, samen met hun kinderen, in volstrekte harmonie met de natuur, hun eigen leven kunnen leiden. Dat nieuwe materiaal staat ook tijdens haar huidige tournee centraal.

Even dachten we in Gent dat we per ongeluk bij een opname van Voor boer en tuinder of Groene vingers terecht waren gekomen. Op het podium ontwaarden we een verhoogd perkje vol gras en struiken, klapten enorme gouden bloemenkelken open en weerklonk het getsjilp van exotische vogels. Een tekst die over de beeldschermen rolde, waarschuwde ons dat het vijf voor twaalf was en we de internationale klimaatafspraken absoluut dienden na te leven.

Gelukkig wist Björk hoe we de wereld alsnog konden redden:‘Weave a matriarchal dome’ en ‘Imagine a future: be in it’. Links en rechts werd aarzelend geapplaudisseerd, maar je zag sommigen denken: goed, we staan op het Sint Petersplein, maar dat betekent nog niet dat we voor een preek gekomen zijn.

Op de tonen van Arisen My Senses verscheen Björk, met een schijf voor haar gezicht, ten tonele in een excentrieke jurk die een insect suggereerde, en werd ze gesecondeerd door harpiste Katie Buckley, drummer-percussionist Lanu Delago en synthspeler-beatmaster Bergur Thorisson.

De eerste nummers van de set waren odes aan de liefde. Tijdens The Gate, begeleid door onderwaterbeelden die uit een Disneyfilm leken geplukt, begon de vegetale constructie te draaien en kwamen de zeven fluitistes, die samen het IJslandse ensemble Viibra vormen en de muzikale hoofdrol spelen op Utopia, uit de struiken tevoorschijn.

Moeder Natuur

Björk heeft jaren geleden al de vrijheid veroverd om precies te doen wat ze wil. Ze is een dame met een visie die ieder onderdeel van haar werk onder controle heeft en steevast haar eigen wereld oproept. Dat heeft al fraaie platen als Homogenic, Vespertine of Volta en enkele verbluffende tournees opgeleverd. Maar bij haar passage in Gent hoorde eigenlijk een waarschuwingssticker: ‘Opgelet, dit is geen popmuziek’. De nummers klonken namelijk statisch en abstract, hadden geen herkenbare strofes of refreinen en lonkten veeleer naar Klara dan naar Studio Brussel.

Bovendien bracht Björk geen echt concert maar een multimediashow, die afwisselend deed denken aan een Broadwaymusical, een dure vorm van schooltheater, een dansvoorstelling (de muzikanten werden onderworpen aan een uitgekiende choreografie), een heidens passiespel of een tafereel uit een prerafaëlitisch schilderij, met de fluitspeelsters niet als de drie maar als zeven gratiën.

Wilde Björk haar eigen Zwanenmeer ensceneren? Had ze de ambitie een hedendaagse Camille Saint-Saëns-met-beats te worden? Van ons mag het allemaal, maar waarom deden haar melodieën, met uitzondering van het prachtige Blissing Me, zo verrekt zeurderig aan?

Tijdens Claimstaker deed de zangeres zich voor als Moeder Natuur (’this forest is in me’) en in Tabula Rasa, gericht aan haar vijftienjarige dochter Isadora, raakte ze de kern van haar Utopia: ‘Tabula rasa for my children / Let’s clean up / Break the chain of the fuck ups of the fathers / It is time for us women to rise / And not just take it lying down’.

Girl Power tegenover de orde van de Macho Man? Welja, waarom niet? Alleen reageerde het publiek veel geestdriftiger op de weinige oudere nummers in de set, al werden die, net zoals het nieuwe materiaal, overwoekerd door die ellendige fluiten. Maar in Isobel en Human Behavior viel tenminste nog zoiets als een melodie te herkennen, en waren The Pleasure is All Mine (uit Medúlla) of Wanderlust (uit Volta) van duidelijke contouren voorzien.

Floraliën

In Features Creatures slingerden de door een berglandschap dwalende fluitdeernes met een draad waaraan een lampje was bevestigd. Tijdens Losss, een feest van zinderende beats, waanden we ons weer op de Floraliën en in het testosteronverpletterende Sue Me gaf Björk er niet enkel haar ex, Matthew Barney, van langs omdat hij, via een rechtsgeding, het hoederecht over hun dochter had proberen te krijgen, bij uitbreiding ging het ook over ’the sins of the fathers’, die van deze planeet een zootje hebben gemaakt.

Toen het publiek voorzichtig om méér verzocht, kwam de IJslandse nog op de proppen met het 25 jaar oude Anchor Song, waarin haar stem het een beetje liet afweten, en Notget uit haar vorige plaat, al kwamen de strijkers in dat mooie nummer dit keer helaas uit een doosje.

Of je de doortocht van Björk (en van haar avatar op het scherm) al of niet geslaagd vond, hangt wellicht af van hoe goed je Utopia vond. Voor ondergetekende behoort die plaat tot haar saaiste werk en de zangeres deed in Gent absoluut niets om ons die mening te doen herzien. Achteraf hoorden we méér dan één bezoeker morren dat de prijs van de kaartjes, tussen 74 en 92 euro, zeker niet in verhouding stond met de kwaliteit van het gebodene. Die visuele hoogstandjes? Als we écht struiken willen zien, gaan we wel naar het park. Een goed concert van Björk? Daar konden we dit keer helaas alleen maar naar… fluiten.