40 jaar ‘The Idiot’ van Iggy Pop: ‘We wilden iets maken dat niemand ons had voorgedaan’

‘The Idiot’, Iggy Pops eerste solo-uitstap na de split van The Stooges, was een buitenbeentje in zijn discografie. Een donker meesterwerk, meer Kraut dan punk, waarop David Bowie muzikaal de lakens uitdeelde en de gitaren vaak overwoekerd werden door synths en drumcomputers. Veertig jaar na de release blijft de zeggingskracht van de plaat onaangetast.

‘The Idiot’, oorspronkelijk verschenen op 18 maart 1977, ontleende zijn titel aan de gelijknamige roman van Fjodor Dostojevski en was zijn tijd ver vooruit. Met dat werkstuk legde Iggy Pop de fundamenten voor genres als postpunk, electro en industrial en drukte hij zijn stempel op de muziek van onderling sterk verschillende bands als Joy Division, Depeche Mode en Nine Inch Nails. Het was ook de laatste plaat waar Ian Curtis naar luisterde voor hij op 18 mei 1980 uit het leven stapte. Zelf omschreef Pop (echte naam: James Osterberg) ‘The Idiot’ als ‘een kruising tussen James Brown en Kraftwerk’. Met die acht songs tellende collectie rukte hij zich los van zijn verleden: ze stond volkomen haaks op de muziek waar hij bekend mee was geworden.

Tussen 1967 en 1974 was Iggy Pop de blikvanger en aanvoerder van The Stooges, een nihilistisch zootje ongeregeld uit Detroit dat via luide gitaarpunk lucht gaf aan zijn verveling en doelbewust de confrontatie opzocht. Zo was de zanger de officiële uitvinder van het fenomeen stagediving en bewerkte hij zijn naakte torso op het podium regelmatig tot bloedens toe met glasscherven. Zijn heroïneverslaving maakte hem tot een ongeleid projectiel en leidde ertoe dat de band tot tweemaal toe uit elkaar viel, ook al had David Bowie hem, als producer van ‘Raw Power’, al eens aan een comeback geholpen.

Proefkonijn

Drie jaar later, in 1976, vonden beide vrienden elkaar terug, eerst in Parijs en vervolgens in West-Berlijn. Iggy Pop had zichzelf kort tevoren een poosje laten opnemen in een psychiatrische kliniek in L.A. en hoopte nu te bewijzen dat zijn carrière, ook na The Stooges, nog levensvatbaar was. De Thin White Duke was dan weer naar Europa gevlucht om af te kicken van het witte poeder dat hij in grote hoeveelheden door zijn neus had gejaagd.

Beide artiesten trachtten hun leven weer op de rails te krijgen en sloegen samen aan het schrijven. Het eerste resultaat van hun hernieuwde samenwerking heette ‘The Idiot’, een langspeler die algemeen wordt beschouwd als de prelude tot David Bowies baanbrekende ‘Berlijnse trilogie’. De plaat haalde weliswaar pas twee maanden na ‘Low’ de winkelrekken, maar was wél eerder ingeblikt. Producer Bowie zou later toegeven dat hij Iggy Pop als proefkonijn had gebruikt voor de sound die hij later nog verder zou ontwikkelen op ‘Heroes’ en ‘Lodger’. Aangezien hij op dat moment nog niet over eigen songmateriaal beschikte, kwam het hem beter uit zich eerst even over andermans werk te ontfermen.

Voor de meeste tracks op ‘The Idiot’ leverde Bowie de muziek en schreef Pop de teksten. Toch werd van die rolverdeling soms afgeweken. Zo kwam David Bowie, die tekende voor heel wat toetsen-, gitaar- en saxpartijen, aanzetten met de eerste strofe van ‘Sister Midnight’, een nummer waarbij ook gitarist Carlos Alomar compositorisch een vinger in de pap had. ‘Dum Dum Boys’ was dan weer haast volledig het werk van de zanger zelf.

‘We schreven zeker niet de hele tijd samen’, aldus Iggy Pop. ‘We woonden elk op een andere plek in de stad. Onze ontmoetingen waren doorgaans kort maar vruchtbaar. Hoewel David verantwoordelijk was voor het experimentele karakter van de plaat, deelden we dezelfde missie: we wilden iets maken wat nog niemand anders ons had voorgedaan. We legden de lat voor onszelf dus behoorlijk hoog. Soms gaf David mij een ruwe schets, waar ik dan in mijn eentje mee aan de slag ging. Vaak kwam hij pas de studio binnen om een track af te werken nadat ik al naar huis was vertrokken.’

Futuristisch

‘The Idiot’ was een even sinistere als desolate grootstadsplaat, van een artiest die de strijd aanbond met zijn innerlijke demonen. De sound deed voor die dagen behoorlijk futuristisch aan: artiest en producer bedienden zich van koele synths, industriële drones en elektronische beats en ook op inhoudelijk vlak werden er nieuwe terreinen verkend. Iggy Pops songs klonken persoonlijker, introspectiever en gesofisticeerder dan voorheen. Ze hadden weliswaar een poëtisch karakter, maar spontaneïteit bleef het sleutelwoord. De Detroit Animal verzon zijn teksten vaak ter plekke.

Ook in vocaal opzicht liet de zanger de oerschreeuw van The Stooges achter zich. Hij zong nu met een getemperde bariton. Ook al was hij op dat moment nog maar 29, Iggy Pop leek ouder en wijzer geworden. Alleen was dat niet naar de zin van een deel van zijn oudere fans, dat smalend gewaagde van ‘een Bowieplaat met Iggy als zanger’. ‘The Idiot’ mag dan tot de onbetwiste hoogtepunten uit zijn carrière behoren, de lp geldt tot op heden als een weinig representatief onderdeel van zijn discografie.

In elk geval zou Iggy Pop op zijn tweede langspeler uit 1977, ‘Lust For Life’, die zes maanden na ‘The Idiot’ uitkwam, veel nadrukkelijker de kaart van de rock-‘n-roll trekken. ‘Bowie heeft mij, zowel op persoonlijk als op professioneel vlak, van de afgrond gered’, verklaarde Pop later. ‘Hij creëerde de omstandigheden voor mijn wederopstanding en toonde zich daarbij méér dan een vriend. Hij gedroeg zich als een weldoener en een medeplichtige.’

De ene helft van ‘The Idiot’ was opgenomen in het Château d’Herouville, net buiten Parijs, de andere helft in de Berlijnse Hansa studio’s. Volgens Iggy Pop was de plaat echter vooral geïnspireerd door zijn fantasieën over Berlijn, een stad waar hij nog nooit eerder was geweest, maar waar dezelfde artistieke vrijheid heerste als in New York.

Het decadente nachtleven

Opener ‘Sister Midnight’, aangedreven door een robotachtige funkriff en met een zanger die veel weg heeft van een slaapwandelaar, komt traag en repetitief voor de dag en draait om een Oedipale nachtmerrie die -Jim Morrison was niet toevallig één van Pops grote voorbeelden- een beetje herinnert aan ‘The End’ van The Doors: ‘You know I had a dream last night / Mother was in my bed / And I made love to her / Father he gunned for me / Hunted me with his six gun’. Zelfs in het jaar waarin de punk zijn grote doorbraak beleeft, is dit nog steeds geen vanzelfsprekend thema in een popsong. Bowie zal de muziek later herwerken voor eigen gebruik op zijn lp ‘Lodger’, waar het opduikt onder de titel ‘Red Money’.

‘Nightclubbing’, gebouwd op de groove van Gary Glitters ‘Rock’n’roll, Part One’, is een ode aan het decadente nachtleven. Iggy Pops voordracht is emotieloos en afstandelijk (‘We’re an ice machine’, ‘We walk like a ghost’), waardoor de song aan een drugstrip doet denken. Het geluidspalet wordt uitgebreid met een piano en blazers en aangezien het nummer pas aan het einde van de sessies tot stand komt, als de studio al haast volledig is ontmanteld, zoeken Iggy Pop en David Bowie hun toevlucht tot een goedkope drummachine. De sfeer van ‘Nightclubbing’ is verwant aan die van Krautrockbands als NEU! of Harmonia. Later zal de song worden geadopteerd door Grace Jones, die er een hit mee scoort, en The Human League.

Milde dronkenschap

‘Tiny Girls’, versierd met jazzy toeters, dient zich aan als een modernistische doowop-ballad; ‘Baby’ (een break-up song, al verloopt het afscheid duidelijk zonder spijt) is voorzien van een repetitieve bas die aan Joy Division niet onopgemerkt voorbij zal gaan. De meest conventionele popsong op de plaat is echter ‘China Girl’. Terwijl Pop en Bowie in Parijs in de studio kamperen, werkt de Franse zanger Jacques Higelin in een belendende ruimte. Iggy Pop wordt verliefd op ’s mans Chinese vrouw, Kuelan Nguyen, en begint met haar een buitenechtelijke verhouding. De song wordt, zo wil het verhaal, geschreven in een toestand van ‘milde dronkenschap’, met Pop aan de drums en Bowie aan een speelgoedpiano. De versie van het nummer op ‘The Idiot’ klinkt alleszins veel rauwer en ongepolijster dan de latere reprise van David Bowie op ‘Let’s Dance’, die tot een geheide kaskraker uitgroeit.

Het epische ‘Mass Production’ is een tot acht minuten uitgesponnen flard industriële elektronica. Toch bevat de langspeler ook enkele gitaarsongs waarmee Iggy Pop aangeeft dat hij de rockmuziek niet geheel heeft afgezworen. Het hedonistische ‘Funtime’, over Pops aanhoudende excessen met seks en drugs, valt in de punkdagen niet uit de toon en ook het slepende en snijdende ‘Dum Dum Boys’ behoort tot de absolute hoogtepunten van ‘The Idiot’. De song is tegelijk een ode aan en een elegie voor The Stooges, waarin Iggy Pop te kennen geeft hoezeer hij zijn vroegere makkers mist: ‘Things have been tough without the Dum Dum Boys / I can’t seem to speak the language’.

Voor dat laatste vond Pop gelukkig een oplossing, door samen met David Bowie een nieuwe muzikale vocabulaire te bedenken. En 26 jaar later zou hij met zijn vroegere band zelfs weer de hort op gaan. Maar vier decennia geleden bewees Iggy Pop al dat hij lang niet zo’n nitwit was als hij met de titel van zijn solodebuut leek te suggereren.