Films: HHH (Sony)

Als zoon van een Ierse immigrant die in de 19e eeuw het oude continent achter zich liet om over de oceaan een beter bestaan op te bouwen, schilderde John Ford (1894-1973) de VS aanvankelijk als een idealistische natie van pioniers, rechtlijnige helden en grootmoedige kleine lieden. Maar in een latere fase van zijn carrière, trad de desillusie in en veranderde zijn Beloofde Land in een Verloren Paradijs. Twee recente aanwinsten op dvd tonen de gapende kloof tussen Fords Amerika uit de jaren 30 en 40 en dat uit de jaren 50 en 60.

Young Mr. Lincoln is een glorieus voorbeeld van hoe Ford hulde brengt aan familiebanden en ideeën van samenhorigheid en solidariteit. Typisch voor Ford is dat hij altijd in epische verhalen of historische figuren op zoek gaat naar het menselijke detail en de intimistische invalshoek. De film die hij wijdt aan de nog altijd meest geliefde Amerikaanse president aller tijden gaat niet over diens staatkundige mijlpalen (de afschaffing van de slavernij, de eenmaking van het land na de Secessieoorlog), maar over de leerjaren van de toekomstige politicus.

In deze episodisch opgebouwde film zien we het groeiende moreel gezag en rechtvaardigheidsgevoel van de jonge Abe Lincoln. De scènes die blijven hangen zijn deze waarin Lincoln zijn hart uitstort bij het graf van zijn geliefde, of waarin hij tijdens zijn eerste proces als beginnend advocaat een moeder bijstaat die niet wil aanwijzen wie van haar twee zonen schuldig is aan een dodelijke steekpartij en daardoor haar twee kinderen dreigt te verliezen. Op subtiele wijze visualiseert Ford al de mythevorming rond Lincoln, met houterige gratie gespeeld door een quasi onherkenbare Henry Fonda. Wanneer Lincoln op het eind in het zacht glooiende heuvellandschap verdwijnt, stapt hij ook al de legende in.

Jarenlang cultiveerde Ford in zijn vele westerns de leugen van een onschuldig verleden. Het mythische Westen dat hij zelf met klassiekers als Stagecoach (1939) en de Cavalerietrilogie had helpen creëren, kreeg vanaf The Searchers (1956) een flinke deuk. Zijn verbitterde kijk op het civiliseren van de westelijke frontier domineert ook Two Rode Together. Iedereen is corrupt, opportunistisch of heeft een verborgen agenda in deze western waarin spirituele waarden weggespoeld worden door materiële belangen: de charismatische sheriff McCabe (James Stewart) die overal geld uit slaat en wordt ingehuurd om met vuurwapens ontvoerde blanken af te kopen van de Comanches; de legerleiding die McCabe gebruikt om het bestand niet te schenden; de indianenleider die de geweren nodig heeft om zijn positie tegenover een rivaal te versterken. McCabe, bijgestaan door een bevriende luitenant (Richard Widmark) brengt zijn missie tot een goed eind, maar met tragische gevolgen voor de bevrijde blanken, want beschaafde lieden blijken even primitief, onbarmhartig en wraakzuchtig als de gehate roodhuiden.

Fords doemvisie straalt ook af op de visuele inkleding: geen fraaie picturale effecten, expressief ensceneren in de diepte of imponerende landschappen. Alles ziet er sjofel, leeg en summier uit, al puurt Ford ook hier weer grote kracht uit de uiterste eenvoud. Zoals in dat half geïmproviseerde gesprek, opgenomen in één take, van Stewart en Widmark aan de kant van de rivier, dat in één statisch shot een complexe vriendschapsrelatie samenvat.

Patrick Duynslaegher