Mocht je een profielfoto maken van de gemiddelde massamoordenaar, dan zou je hoogstwaarschijnlijk uitkomen bij de schets van een man die opvallende gelijkenissen vertoont met jouw en ieders buurman. Mister Nobody, monsieur Tout le monde, de man zonder eigenschappen. Het is de man die, naast kleine mannen met vreemde snorren – denk Hitler, Stalin -, opgeteld de meeste doden op zijn geweten heeft. Mister Nobody is de minst verdachte persoon in het bureaucratische systeem. Daarom is hij zo geliefd bij krachten die orde en status quo eerder als zwakte dan als sterkte beschouwen. Of die menen dat een status quo pas standhoudt als hij permanent verstevigd wordt.
Het hoeft dus niet te verbazen dat het precies die Niemandsmannen waren die kort na het einde van WO II gerekruteerd werden om een geheim netwerk te vormen. Het stay behind-netwerk. Mocht de vrede het begeven – en tot aan de val van de Berlijnse Muur in 1989 was iedereen die er iets van meende te weten absoluut zeker dat dat onvermijdelijk was -dan zouden die anonieme helden achterblijven en op eigen risico de vijandige linies infiltreren en saboteren. Het netwerk dat officieel nergens bestond maar zich officieus van Noorwegen over België, Luxemburg en Duitsland tot Frankrijk en Italië vertakte, oefende zich jarenlang in worstcasescenario’s. In de documentaire We Were Gladio getuigen sommige van die modale burgers voor de eerste keer hoe ze bij dat geheime netwerk terechtkwamen en wat ze er precies deden. De meesten, zo laat een ex-Gladio-tor uit Italië weten, deden het uit vaderlandsliefde. Maar omdat het netwerk zo snel na de oorlog gevormd werd en omdat het pas kon werken als het mensen aantrok die ook wisten waarmee ze bezig waren, kon men niet volledig vermijden dat er zich ook oorlogsmisdadigers bij aansloten. Uit opportunisme of uit klassieke spijt, beide speelden ongetwijfeld mee. Maar vooral: stay behind was oorspronkelijk een Duits concept. Himmler had het bedacht en ontwikkeld, luitenant-generaal Reinhard Gehlen had het geoptimaliseerd. Zijn naziverleden ten spijt werd Gehlen na de oorlog gewoon directeur van de West- Duitse inlichtingendienst en architect van Gladio.
Ondanks dit duistere randje was Gladio voor de mannen die er deel van uitmaakten vooral een soort scouts voor volwassenen. Ze leerden afluisteren, boodschappen coderen en decoderen, en ja, ook geweren hanteren. Maar dat, zo benadrukten alle getuigen, was niet de hoofdzaak. Het belangrijkste was om zo onopvallend mogelijk te blijven. Zo oefenden ze een keer om iemand ongemerkt van Noorwegen naar Sardinië te smokkelen. Mocht Gladio nu nog bestaan, het zou prompt een tv-format worden. Zo vrolijk en onschuldig leek het.
Tot de bommen ontploften. In de jaren tachtig werd Europa geteisterd door terreur van eigen bodem. Van België over Luxemburg tot Duitsland en Italië. Waren dit Gladio- mannen die het beu waren om oorlogje te spelen? Was het een parallel netwerk, zoals in de documentaire gesuggereerd wordt, dat door de CIA werd gedoogd omdat terroristen en Amerikanen hetzelfde beoogden: een uitgebreider staat van bewaking? Het is en blijft onduidelijk. In de documentaire onderstreept de liberale politicus Armand De Decker – ja, die man van Kazachgate – dat de mannen van Gladio moreel hoogstaand waren. Het probleem is: wat begrijpt De Decker onder ‘moreel hoogstaand’?
We Were Gladio is een zeer klassieke historische documentaire, maar toont wel aan dat de grens tussen samenzweringstheorie en werkelijkheid flinterdun kan zijn. Of zoals Dan Carlin het zegt in de podcast Blitz, die over dezelfde naoorlogse waanzin gaat: ‘Niets uit die periode is wat het lijkt.’ Benieuwd hoe we later naar de Trumpjaren zullen kijken.
dinsdag 9/5, Canvas ?***
door Tine Hens
Mocht Gladio nu nog bestaan, het zou prompt een tv-format worden. Zo vrolijk en onschuldig leek het.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
