De directe gevolgen van te veel Big Macs verorberen, zag u in ‘Super Size Me’. Wat onze zucht naar vet en zoet onrechtstreeks voor rampspoed aanricht, maakt ‘Fast Food Nation’ aanschouwelijk. Een gesprek met auteur en regisseur.

Je bent wat je eet, en in de Leuvense Cinema Zed staat nog de hele maand maart maatschappijkritiek op het menu. Onder de noemer ‘Nature of Industry’ wordt met behulp van een aantal recente films onze industriële voedselproductie onder de loep genomen, en de ecologische roofbouw die daarmee gepaard gaat: We Feed the World, Origin, An Inconvenient Truth, Who killed the Electric Car? én de in België niet uitgebrachte fictiefilm Fast Food Nation, een Altmanachtige mozaiëk met o.a. Greg Kinnaer, Avril Lavigne en Ethan Hawke. Daarin tracht independentgoeroe Richard Linklater het spoor van vernieling te belichten dat een hamburger achterlaat op weg naar ons bord. Linklater baseerde zijn film op de controversiële bestseller Fast Food Nation: Revealing the Dark Side of the American Meal van onderzoeksjournalist Eric Schlosser. Wij schoven met beide heren aan tafel en schotelden hen enkele zwaar op de maag liggende vragen voor.

Waarom een fictiefilm en geen documentaire? Was dat niet logischer geweest, aangezien het boek een journalistiek rapport is over de fastfoodindustrie?

Richard Linklater: Het was Erics voorstel. Toen ik het boek las, dacht ik eerst ook: ‘Straf. Iemand moet hier dringend een documentaire over maken.’ Maar hij had gelijk: je kunt de cijfers en harde waarheden uit het boek véél duidelijker maken door er een gezicht op te kleven. Archiefbeelden tonen van Mexicaanse immigranten die tussen bloedende koeienkarkassen staan en cijfers opdiepen over hun hongerlonen is één ding; hun persoonlijke verhaal brengen en tonen hoe ze in die slachthuizen terechtkomen, wat hun motivatie is en hoe ze zich daarbij voelen, maakt het toch een stuk tastbaarder en aangrijpender. Ook hoe de fastfoodindustrie werkt en op welke manieren ze mensen misbruikt, kun je vanuit het standpunt van een personage laten zien. Van documentaires maken heb ik trouwens geen kaas gegeten.

Was het moeilijk om personages te verzinnen en plotlijnen te bedenken bij het boek?

Eric Schlosser: Eigenlijk niet. Omdat er sowieso geen verhaal in zat, kon ik vanaf nul beginnen en heb ik mezelf eigenlijk maar één simpele vraag gesteld, waaruit alle personages en gebeurtenissen voortvloeiden: ‘Wie en wat krijgt in een gemiddeld Amerikaans stadje zoal met fastfood te maken?’ Ik hoop dat de kritische geest van het boek ook in de film zit en dat hij dezelfde vragen opwerpt over ons economisch systeem en onze eetgewoonten.

Hij schetst in elk geval een ontluisterend beeld van hoe de fastfoodindustrie omgaat met haar werknemers, de hygiëne, het milieu en de veiligheidsvoorschriften. Waarom is zo’n miljardenindustrie niet beter geregeld en wordt ze niet strenger gecontroleerd?

Schlosser: Simpel: omdat ze zoveel macht heeft en zoveel winst maakt. Fastfoodketens doneren miljoenen voor de campagnes van Amerikaanse politici, die dan ook uit hun hand eten. Dat is niets nieuws onder de zon. Bijna honderd jaar geleden is er al een vernietigende film gemaakt over de vleesverwerkende industrie: The Jungle, naar de roman van Upton Sinclair, die akelig veel overeenkomsten vertoont met Fast Food Nation. Maar ook toen is daar weinig mee gedaan omdat de politieke wil ontbrak.

Linklater: Maar het tij is aan het keren. Je ziet het thema steeds vaker in het nieuws opduiken. Er zijn de schandalen rond besmet vlees, de vogelgriep, duizenden illegale arbeidskrachten die voor het eerst op straat durven te komen en aandacht vragen voor hun mensonwaardige situatie. Er was de documentaire Super Size Me, noem maar op. De mensen beginnen meer en meer te beseffen dat het géén ver-van-mijn-bedshow is, maar iets wat hen heel direct aanbelangt. Het gaat om wat we eten en in ons lijf stoppen, om hoe we ons voelen, om ons milieu en de gezondheid van onze kinderen. De regering zal misschien geen poot uitsteken, maar de consument heeft wél de macht om iets te veranderen.

Hoe dan?

Linklater: Door zich de vraag te stellen: ‘Wat ligt er op mijn bord en hoe is het daar geraakt?’ En vervolgens te kiezen voor gezond vlees in plaats van fastfood. Dat de geglobaliseerde industrie een amoreel systeem is dat maar één wet kent, die van de dollar, heeft ook zijn voordelen: brengt het niet op, dan wordt het onherroepelijk de markt uit gebonjourd. Als je het publiek informeert – met films, boeken en documentaires – dan is het gewapend om de juiste keuzes te maken. Je stemt niet alleen op politici, je stemt ook op consumptiegoederen. Elke dag zijn het overal ter wereld verkiezingen in de supermarkt.

Geven jullie zelf het goede voorbeeld?

Schlosser: In tegenstelling tot Richard ben ik geen vegetariër, maar verder doe ik mijn best. Ik blijf natuurlijk maar een piepklein schakeltje in onze gigantische voedselketen, maar sinds ik mijn boek geschreven heb zul je me niet meer zo vaak tegenkomen in een fastfoodrestaurant en ik kies ook bewust voor scharreleieren, biogroenten en dat soort dingen. Je kunt altijd argumenteren dat ik daarmee het lot van de illegale arbeiders weinig vooruit-help of dat ik daarmee het regenwoud niet ga redden, maar ik vind dat intellectuele luiheid en hypocrisie. Alle beetjes helpen. En hoe bewuster je kiest, hoe zoeter die keuze smaakt.

Linklater: Je hoort mensen vaak zeggen: ‘Ik wéét wel dat mijn voeding misschien niet helemaal koosjer is, maar ik moet toch iéts eten.’ Maar op die manier maak je er je te gemakkelijk vanaf. Er zijn wel degelijk alternatieven. Begrijp me niet verkeerd: ik wil niemand de les spellen en als je vlees wil eten: prima. Ik hoop alleen dat je even nadenkt voor je iets in je mond stopt. Da’s iets wat elke baby wordt geleerd, maar als je volwassen bent heeft het kennelijk minder belang. (lacht)

Door Dave Mestdach