Enkele Belgische gevangenissen en het Brusselse justitiepaleis waren de voorbije weken het decor van enkele spectaculaire, haast Hollywoodiaanse ontsnappingen.

1. Brute Force Jules Dassin, 1947

De overbevolkte Westgategevangenis wordt met harde hand geregeerd door de sadistische bewaker Captain Munsey (Hume Cronyn) die het aan de stok krijgt met de stoere crimineel Joe Collins (Burt Lancaster). Die laatste wil zo snel mogelijk ontsnappen, niet door een sluwe list, maar wel door de bewakers samen met zijn handlangers de oorlog te verklaren. Ze belagen van buitenaf de gevangenistoren en beginnen van binnenuit een raid op leven en dood. Een noirachtig, sociaal realistisch gevangenisdrama naar een scenario van Richard Brooks.

2. Un condamné à mort s’ est échappé Robert Bresson, 1956

Voor zijn meest toegankelijke film baseerde de Franse meester van het understatement zich op het ware verhaal van verzetsleider André Devigny, die in 1943 enkele uren voor zijn executie uit de Gestapogevangenis van Lyon wist te ontsnappen. Zo krijg je te zien hoe de vastberaden rebel eerst tevergeefs in een transportwagen poogt te glippen, het vervolgens probeert met een touw en het doorzagen van zijn tralies en uiteindelijk ’s nachts over de gevangenisdaken weet weg te vluchten. Toch heeft hij zijn ontsnapping evengoed te danken aan een reeks miraculeuze toevalligheden, een van Bressons favoriete thema’s. Een beklemmende parabel over zelfbeschikking en predestinatie, door Bresson sober in beeld gezet.

3. The Great Escape John Sturges, 1963

De moeder aller ontsnappingsfilms – losjes gebaseerd op ware feiten – verhaalt over de plannen van Amerikaanse en Britse krijgsgevangenen die anno 1944 en masse uit een Duits kamp pogen te ontsnappen. In het eerste deel zie je hoe Steve McQueen, Charles Bronson en co hun nazibewakers op gewiekste wijze om de tuin leiden en er aldus in slagen om een tunnel te graven. Het tweede toont hoe ze per trein, per boot en zelfs per vliegtuig uit bezet Europa trachten te ontkomen. Een viriele avonturenfilm van genremeester John Sturges met als klassieke ontsnappingscène die waarin bad boy McQueen met een gestolen motor over de prikkeldraad richting vrijheid jumpt.

4. Papillon Franklin J. Schaffner, 1973

In deze tot epische proporties opgeblazen klassieker zie je hoe de tot levenslang veroordeelde Papillon (Steve McQueen) bevriend geraakt met de schlemielige valsemunter Louis (Dustin Hoffman) die zijn vergeefse ontsnappingspogingen financiert in ruil voor bescherming. Gebaseerd op de memoires van Henri ‘Papillon’ Charrière die uiteindelijk toch aan een Frans strafkamp op Devil’s Island wist te ontkomen door de jungle in te vluchten, de oceaan over te dobberen en een melaatsenkolonie, een stam inboorlingen én het Hondurese leger te trotseren. Eat your heart out, Ashraf Sekkaki!

5. The Sugarland Express Steven Spielberg, 1974

Een jonge moeder (Goldie Hawn) helpt haar vent te ontsnappen uit een Texaanse gevangenis wanneer ze vreest dat hun kind in een instelling zal worden geplaatst. Wat volgt, is een wilde vlucht waarbij beide would-be outlaws een FBI-agent gijzelen, tot hij uiteindelijk wordt neergeschoten en zij opnieuw worden ingerekend. Spielbergs Amerikaanse filmdebuut, gebaseerd op de waar gebeurde escapades uit 1969 van het echtpaar Ila Fae en Robert Dent.

6. Midnight Express Alan Parker, 1978

In deze controversiële aanklacht tegen het Turkse gevangeniswezen vliegt een Amerikaanse drugskoerier (Brad Davis) voor dertig jaar de bajes in. Daar wordt hij onderworpen aan de meest gruwelijke beproevingen, tot hij uiteindelijk weet te ontsnappen door een bewaker te vermoorden en in diens uniform de gevangenis uit te wandelen. Gebaseerd op de ervaringen van Billy Hayes, die in 2007 de door Oliver Stone neergepende film echter afdeed als een verdraaiing van de feiten – Hayes ontsnapte met een bootje in de nacht zonder iemand te vermoorden – en daarvoor zijn excuses aanbood aan het Turkse volk.

7. Escape from Alcatraz Don Siegel, 1979

Eastwoods onderkoelde vertolking en Siegels sobere regie vormen de perfecte ingrediënten van dit krachtige relaas van een onwaarschijnlijke ontsnapping. Ontkomen uit de gevangenis van Alcatraz, een eiland in de baai van San Francisco, werd immers zo goed als onmogelijk beschouwd, alleen al wegens de sterke koele onderstromen. Of Eastwoods personage – gemodelleerd naar de gangster Frank Morris – levend het vasteland bereikt, blijft onzeker, al slaagt hij er wel in een steen los te pulken met een nagelknipper, dan via de luchtkoker het dak te bereiken om van daaruit in de oceaan te springen. Een intens cinematografische karakterstudie over ingehouden woede en vrijheidsdrift, met een ontnuchterende anticlimax aan het einde én The Rock – zoals de voormalige verblijfplaats van Al Capone ook wordt genoemd – als ultieme nemesis.

8. Con Air Simon West, 1997

Ex-militair Cameron Poe (Nicolas Cage) wordt wegens goed gedrag vervroegd vrijgelaten, maar komt helaas op hetzelfde vliegtuig terecht als diehardcrimineel Cyrus the Virus (John Malkovich) die naar een nieuwe, maximaal beveiligde gevangenis moet worden getransporteerd. Die laatste slaagt er in zijn bewakers te overmeesteren en het C-123-toestel samen met enkele partners in crime te kapen. Luchtledig popcornspektakel uit de Jerry Bruckheimer-fabriek waarin Cage het vliegtuig uiteindelijk veilig aan de grond krijgt op de Las Vegas Strip.

9. O Brother, Where Art Thou? Joel & Ethan Coen, 2000

Ulysses Everett McGill (George Clooney) is een gladde sjoemelaar die samen met twee andere gevangenen aan een chain gang weet te ontsnappen, vervolgens op the vlucht slaat door de Deep South en en passant een cyclopische Bijbelverkoper, hevige KKK’ers en sensuele sirenes ontmoet. Een stijlvolle screwballkomedie gesitueerd in de Depressiejaren waarmee de broertjes Coen zowel hommage brengen aan Homeros’ Odyssee als Preston Sturges’ Sullivan’s Travels.

10. Crónica de una fuga Adrián Caetano, 2006

Buenos Aires, 1977. De keeper van een voetbalclub wordt ontvoerd door de doodseskaders van de Argentijnse junta, in een geheime gevangenis gegooid en gefolterd als vermeende terrorist. Uiteindelijk weet hij samen met drie celgenoten wel te ontkomen. Een op feiten gebaseerde docuthriller waarmee Caetano de zogeheten ‘ desaparecidos‘ en het fascistische regime van dictator Jorge Videla in herinnering brengt.

(D.M.)