Stand-uppers Jan Jaap van der Wal & Bas Birker: ‘Jullie hebben écht een schijthekel aan Nederlanders, hè?’

Bas Birker: 'Ik betaal me hier blauw aan sociale lasten, maar als ik ziek word, krijg ik niets.' Jan Jaap van der Wal: 'Solidariteit heet dat, Bas.' Bas Birker: 'Solidariteit, m'n poepeholletje.' © Wouter Van Vaerenbergh
Kristof Dalle Journalist

Bas Birker liet zich vorig jaar naturaliseren, Jan Jaap van der Wal houdt het voorlopig nog bij een latrelatie met België. Met Je moeder! en Schoon brengen beide ingeweken Nederlanders opnieuw een ode aan ons land, mét weerhaakjes. ‘Er hangt hier een heel grote teleurstelling, en dat is helemaal prima.’

‘Ik heb mezelf een tijdje op de mouw gespeld dat het allemaal wel meeviel’, schokschoudert Jan Jaap van der Wal in de coulissen van de Arenbergschouwburg. ‘Maar jullie hebben écht een schijthekel aan Nederlanders.’ ‘Wij zijn ook het enige volk waar je onverbloemd racistisch naar mag uithalen’, valt Bas Birker hem bij. ‘Als ik op café drie euro fooi geef, zegt de ober gegarandeerd: “Veel drinkgeld, voor nen Ollander.” Kom op, man. Een Marokkaan aan de supermarktkassa complimenteer je toch ook niet met: “Hey, tof dat je even afrekent!”‘ Wanneer de twee ingeweken stand-uppers deze maand weer op het podium kruipen om hun licht over Vlaanderens merkwaardige kantjes te laten schijnen, is het dus met gelijke delen liefde en masochisme.

Het gaat er bij mij niet in dat jullie Bart De Wever als een halve nazi zien. Theo Francken vind ik enger, hoor.

Jan Jaap van der Wal

Beide comedians trokken de laatste jaren voluit de België-kaart, maar liepen een heel ander parcours. In 2014 stak Van der Wal zijn teen al voorzichtig in het water met een beperkte tour langs Vlaamse zalen en een wekelijkse rubriek in Café Corsari, om er in 2015 met De nieuwe Belg helemaal voor te gaan. Zijn deelname en later ook een stek als jurylid in De slimste mens en het sidekickschap bij De ideale wereld deden de rest.

Birker ging hem voor, maar koos een sluiproute. De voormalige coffeeshopuitbater uit Tilburg speelde in Nederland ‘hooguit in het B-circuit’. Pas toen hij zich acht jaar geleden in België had gevestigd, ging hij zich op stand-upcomedy en het betere mc-werk focussen. ‘Toen ik uit de startblokken schoot, zat Jan Jaap al aan avondvullende show nummer 28.’ Al is Birker van de twee wel degene die in 2016 twee keer het Sportpaleis uitverkocht met Sowieso, zijn vorige show. Zij het twee keer een knusse zwarte doos op het middenplein, samen goed voor vierhonderd toeschouwers.

Voor wat het waard is, heren: mijn excuses in naam van alle Belgen.

Jan Jaap van der Wal: ‘Nederlanders vinden Belgen lief, maar respecteren ze niet’, vatte NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch het eens samen. ‘Belgen vinden Nederlanders niet lief, maar respecteren ze wel.’ Cath Luyten kan Buurman, wat doet u nu? maken, maar andersom zou dat nooit werken. Het interesseert de Nederlander geen zier waar Goedele Liekens vandaan komt.

Bas Birker: We maken daar allebei dankbaar gebruik van op het podium. Al ben ik in Je moeder! veel harder dan vroeger, omdat ik de omschrijving ‘sympathieke Hollander’ echt spuugzat ben. Da’s toch hetzelfde als zeggen: ‘Het zijn hufters, maar hey, deze heeft weleens een rondje gegeven.’

Pas jij je aan, Jan Jaap? De Standaard schreef over De nieuwe Belg (2015) dat die voorstelling in België maar half zo hard was als in Nederland.

Van der Wal:Schoon is alvast weer wat harder. In 2015 was het nog wat aftasten, en ik had geen behoefte om lekker stoer te doen en zo snel mogelijk de zaal leeg te spelen. Al betekent dat niet dat ik toen een laffe show heb gemaakt.

Birker: Het is ook een flinterdunne grens: een Vlaamse zaal verwacht dat we grofgebekt en hard zullen zijn, maar je mag hun niet het gevoel geven dat je hen terechtwijst. Zo kan ik nooit vlakaf zeggen dat ik de vaste benoeming van ambtenaren een achterlijk Vlaams concept vind – wie betaalt dat? – , maar als ik mijn verbazing uitdruk en toon dat ik me erin verdiept heb, wil een zaal weleens denken: tiens, misschien heeft hij toch een punt.

Jij bent sinds kort officieel Belg, Bas.

Birker: En dat heeft gruwelijk lang geduurd. Al is jezelf inschrijven in dit land nog lastiger. Ik trok destijds naar het gemeentehuis om tien uur ’s ochtends, en ik werd er meteen afgescheept. Het zat al vol. ‘Bedoel je het land?’ vroeg ik. Vonden ze níét grappig.

Wanneer ik Eddy Merckx op de korrel neem, hoor je alle sluitspieren collectief dichtklappen

Bas Birker

Van der Wal: Vol is vol, Bas! Terug naar waar je vandaan kwam!

Birker: Ik moest terugkeren, met een afspraak, om dan om acht uur in een rij met wel tachtig asielzoekers te staan aanschuiven. Op straat. Omstreeks negen uur lieten ze iedereen binnen en gaven ze je een nummertje, dat slechts één keer op die ene monitor zou verschijnen, in volstrekt willekeurige volgorde en zonder geluidsignaal. Iedereen stond dus zwijgend en in opperste concentratie naar die lichtbak te staren. Toen het aan mij was, bleek dat ik me nog niet kon inschrijven, want ik had nog geen ziekteverzekering. Dus ik naar de ziekenkas: ‘Sorry meneer Birker, maar u heeft nog geen officieel inkomen.’ Bij het ondernemersloket zei men me dat ik daarvoor eerst een Belgische bankrekening moest hebben, en bij de bank kon ik pas een rekening openen als ik een bewijs van inschrijving kon voorleggen. En zo blijf je dus cirkeltjes draaien.

Hoe was je taaltest?

Birker:(grimast) Ik heb net voldoende gehaald. Wat ik nogal beledigend vond.

Van der Wal: Hoe moeilijk kan die zijn? ‘Welke grote denker zei ooit: “Zal ’t gaan, ja?!”‘

Birker: De test bestaat uit twee delen: een ansichtkaart schrijven naar vrienden in Hasselt en in een lijst een huurwoning in Antwerpen zoeken met minimaal twee slaapkamers, een tuin en een eigen parkeerplaats, voor minder dan zeshonderd euro.

Jij, en de rest van Antwerpen.

Birker: Precies. Natuurlijk creëer je zo een aanzuigeffect, als je elke vluchteling bij de Dienst Integratie zulke sprookjes vertelt. (lacht) Je krijgt een halfuur de tijd voor die test, ik was na drie minuten klaar. Ik overhandigde hem aan de beambte, die er niet eens naar keek en me een attest gaf dat al was ingevuld. Met de op een na laagste score dus. Officieel spreek ik dus net voldoende Nederlands om Belg te mogen worden.

Van der Wal: Ik twijfel wel. Zou ik me in België inschrijven?

Dan kun je blijkbaar de procedure beter vandaag al in gang zetten.

Van der Wal: Correctie: in gang stéken. Vingers in de neus, jongens. Mocht ik die test ooit afleggen, weliswaar. Als ik ooit Belg probeer te worden, zal ik elke morzel bekendheid inzetten om die toch maar te omzeilen.

Moet lukken. Je hebt ons de afgelopen jaren grondig bestudeerd.

Van der Wal: Dat was het oorspronkelijke plan: jullie als een soort artist in residence of socioloog proberen te doorgronden. Maar dat is vrij snel geëvolueerd naar een soort verliefdheid. Vandaar ook Schoon. Mijn relatie met België voelt echt als een schone lei, als een tweede huwelijk bijna. (ziet mijn sceptische frons) Nee, ik meen het echt. Het is niet dat ik dit concept volgend jaar in Kroatië ga uitrollen. Geen toevallig voorbeeld trouwens: ik maakte er in 2013 een documentaire (The Happy Sad Route, nvdr.) en ik heb gemerkt dat je via comedy heel snel tot de kern van een cultuur kunt komen.

Stand-uppers Jan Jaap van der Wal & Bas Birker: 'Jullie hebben écht een schijthekel aan Nederlanders, hè?'

Jan Jaap heeft een soort latrelatie met België, maar kun je de liefde ook volhouden als je hier woont, Bas?

Birker: Ik weet alleen dat ik niet anders meer kan: ik kan niet terug naar Nederland. Als ik vandaag in Tilburg kom, waar ik dertig jaar heb gewoond, voelt dat niet meer als thuiskomen.

Vanwege het mentaliteitsverschil?

Birker: Vanwege het bourgondische vooral. Het enige waar ik hier echt maar niet kan aan wennen, is aan de voorzichtigheid van de Vlaming. Dat thema neemt een aanzienlijk deel van mijn show in beslag, want ik haat het dat niemand hier ooit zegt waarop het staat. Vlamingen zijn echt heel goed in het voorbereiden van een discussie die ze nooit zullen voeren.

Van der Wal: Die onduidelijkheid in de communicatie is net charmant: in elke Vlaamse zin zit een zee van mogelijkheden verscholen. In het voetbal heb je zonedekking – niet de man maar een gebied spelen – , in Vlaanderen heb je zonecommunicatie. Da’s mooi en ergerlijk tegelijk. En inderdaad, ik woon hier niet het hele jaar door, dus ik heb makkelijk praten.

Birker: Mis je het directe niet als je hier bent?

Van der Wal: Nah. Vlaanderen is liever, en gaat meer voor het leven, én voor de teleurstelling. Er hangt een heel grote teleurstelling over dit land, en dat is helemaal prima.

Hoe bedoel je?

Van der Wal: Als jullie met zijn allen uren in de file staan, dan staan jullie met zijn allen uren in de file. Niets aan te doen.

Birker: Iets ondernemen zit er zelden in, hè. Je hoeft toch geen donkerrode socialist te zijn om te begrijpen dat het beter gaat als we een beetje samenwerken, of als we het met pakweg drie in plaats van zes regeringen zouden doen. Niemand betwist dat, maar echt iets veranderen? Ho maar. België geneest geen ziektes, maar bestrijdt hooguit de symptomen. (denkt na) Misschien gaat mijn show toch meer over de lelijkheid van dit land dan over de schoonheid. Al zit er ongetwijfeld ook weer schoonheid in die lelijkheid.

Je grootste ergernis zou naar verluidt onze Eddy Merckx-verering zijn, Bas.

Birker: Het zit me hoog. Lance Armstrong komt naar de Ronde van Vlaanderen en het land staat op zijn kop, maar als ik Merckx op de korrel neem in mijn show, valt de zaal stil. Je hoort alle sluitspieren collectief dichtklappen, elke avond opnieuw. Merckx is drie keer betrapt op doping, Armstrong tijdens zijn carrière nooit. Laten we toch niet doen alsof Eddy Merckx de grootste koerier – sorry, coureur – aller tijden is. Zonder die drugs was hij ook een van de besten geweest, net als Armstrong, maar ik haat het dat daar niet over gepraat mag worden.

Vlamingen zijn echt heel goed in het voorbereiden van een discussie die ze nooit zullen voeren

Bas Birker

Van der Wal: In de try-outs zat een grap over Raymond van het Groenewoud. Viel die even verkeerd, zeg. Nu goed, een zaal die niet eens verontwaardigd reageert maar je gewoon op absolute stilte trakteert, is ook wel lekker, hoor. Dat weten we dus ook weer: raak in Vlaanderen niet aan Raymond van het Groenewoud. (lacht) Ik maakte gewoon een aantal vergelijkingen tussen België en Afrika, ‘want als je België wilt begrijpen, moet je Afrika begrijpen’. ‘Neem nu Raymond, die is wel geboren met een schoteltje in zijn lip.’ Geen reactie. Die ene vergelijking zit er dus niet meer in. Gelukkig werd ik meteen weer ingehaald door de actualiteit, toen bleek dat jullie snelwegen in slechtere staat zijn dan die in Namibië.

En in de Democracy Index van The Economist scoorden we het afgelopen jaar slechter dan Botswana.

Birker: Net nu ik hier ook op nationaal niveau mag stemmen!

Ben je er al uit op wie je gaat stemmen?

Birker: Het is nogal sociaal geaccepteerd dat elke comedian links is, maar ik ben helemaal niet zo links. Ik zou alvast niet weten op wie te stemmen aan de linkerzijde. Als ondernemer moet ik misschien eerder naar Open VLD kijken, maar ik haat Gwendolyn Rutten met een zeer grote passie. (lacht) Ik zag haar eens een speech geven in het ICC in Gent, die waarin ze tig keer ‘goesting!’ tierde. Daar en toen heb ik besloten: ‘Oké, jij wordt het dus nooit.’

Van der Wal: Is Kristof Calvo niets voor jou?

Birker: Da’s vooral een komisch figuur, niet? België heeft bovendien een probleem met wat Nederlanders ‘links lullen, rechts vullen’ noemen. We zijn allemaal heel verontwaardigd en solidair als pakweg Ford Genk moet sluiten, maar op het moment dat ze aan onze centen willen zitten? Ho maar. En ik betaal me als zelfstandige blauw aan sociale lasten, maar als ik ziek word, krijg ik niets.

Van der Wal: Solidariteit heet dat, Bas.

Birker: Solidariteit, m’n poepeholletje.

Geen speld tussen te krijgen. Jan Jaap, jij bent vaak lovend over de Belgische politiek. Je ziet ons op dat gebied zelfs voorlopen op Nederland.

Van der Wal: De verdeeldheid op links is hier natuurlijk net zo groot als bij ons, en dat gekke linkse Samen-pact in Antwerpen is alleen maar gênant. Tegelijk doet ook links mee aan het populistische opbod, en krijg je bij ons de Partij van de Arbeid, die plots ook vindt dat de Marokkanen ons tot last zijn. En toen minister Edith Schippers van de VVD in 2016 stelde dat ‘de westerse cultuur superieur was aan alle andere culturen’, dan passeerde dat haast geruisloos. Iedereen dacht: pittige uitspraak, maar we zijn het er wel mee eens. Toen Gwendolyn Rutten dat vorig jaar herhaalde, werd ze net niet gelyncht. Dat vind ik heel prettig aan Vlaanderen: dergelijk gedrag wordt meteen gecorrigeerd.

Stand-uppers Jan Jaap van der Wal & Bas Birker: 'Jullie hebben écht een schijthekel aan Nederlanders, hè?'

Dat jullie iemand als Bart De Wever zien als een halve nazi, gaat er bij mij trouwens niet in: hij argumenteert goed en is heel helder in zijn boodschap. Zo’n Theo Francken vind ik enger, hoor.

Birker: Ik heb overwogen om Bart De Wever op mijn première uit te nodigen, om me officieel mijn identiteitskaart te overhandigen. Mijn omgeving raadde me dat echter af, omdat ik me zo met N-VA zou associëren. Maar ik zie hem vooral als mijn burgemeester – die dat bovendien behoorlijk goed doet – en niet als N-VA-voorzitter. Dat gezegd zijnde: een onafhankelijk Vlaanderen is natuurlijk gewoon te lullig voor woorden.

Van der Wal: Dat is zoals de Partij van de Dieren in Nederland. Die hebben best zinnige standpunten, maar aan het eind van elk debat flikkeren ze er nog even ‘alle bio-industrie moet weg’ achteraan. Tja jongens… Zal niet gebeuren, hè.

Birker: Dat, en ze worden geleid door een zevendedagsadventiste. (denkt na) Wel lekker, hoor, die Marianne Thieme.

Van der Wal: (droog) Zo praten we vandaag niet meer over vrouwen, Bas. Maar inderdaad, haar voorkant mag er best wel wezen.

Is dé hashtag van 2017 nog in jullie shows beland? Kun je daar als comedian eigenlijk nog wat aan toevoegen?

Van der Wal: Ik ben nooit een seksistische moppentapper geweest, maar mijn zoon is natuurlijk een man in wording die moet opgroeien in een wereld waarvan Oprah Winfrey zegt: ‘Er breken andere tijden aan.’ Dus ik moest er wel íéts mee doen.

Birker: Ik voer enkel een zeer vurig pleidooi voor vreemdgaan, maar dat mag bij mijn weten nog altijd. Ik kan er nog steeds niet bij hoe al die rendez-voushotels in Vlaanderen blijven bestaan, terwijl er zogezegd niemand gebruik van maakt.

Van der Wal: Da’s net zo lekker Vlaams: hier komen affaires nooit uit. In Nederland heb je van die fotografen die in elke struik verborgen liggen, hier niet. ‘Doe wat je wil, jongens.’

Birker: Mijn pleidooi voor vreemdgaan hangt ook enigszins samen met mijn diepgewortelde angst dat mijn lief plots ‘naar zichzelf op zoek’ zal gaan. Voorlopig is het nog niet aan de orde, maar ze is er wel 42 en zit al in een appgroep met andere moeders. Zo begint het. De vrouwelijke midlifecrisis is zoveel omvangrijker dan de mannelijke: plots komen ze thuis met pittige, korte kapsels, leggings en wilde plannen voor een pop-upkoffiebar. Ik maak me zorgen dat mijn lief plots een moeder zal worden en niet langer mijn lief zal zijn.

Van der Wal: Dan doen we toch ons beklag op Twitter? #MilfToo.

Was de redactie van De ideale wereld in Amerika geboren, dan waren ze intussen miljonair

Jan Jaap van der Wal

Voor er brokken van komen, snel nog iets anders. De ideale wereld of Zondag met Lubach?

Van der Wal: Ik heb ooit een Nederlandse The Daily Show van de grond proberen te krijgen, en dat maakt het wat bitterzoet om hierover te praten. Maar in wezen is het simpel: was de redactie van De ideale wereld in de VS geboren, dan waren ze intussen miljonair. Daar zitten zoveel extreem getalenteerde mensen samen. Arjen Lubach heeft een aantal dingen goed gedaan, geleerd uit andermans fouten, en had ook de mazzel dat De wereld draait door zijn kijkers net niet dwong om elke zondag naar zijn programma te kijken. Het leuke aan De ideale wereld is ook dat er zoveel ruimte is: alles kan. Sociaal Incapabele Michiel is echt zó raar, maar hier kan dat dus gewoon.

Sociaal Incapabele Michiel die een drankspelletje speelt met Slobodan Praljak, de gifdrinker van Den Haag, lijkt inderdaad iets te absurd voor Nederland.

Van der Wal: Dat zou in Nederland niet kunnen. Het feit dat het format van De ideale wereld ruimte biedt aan al die verschillende smaken is jaloersmakend. In Nederland staan er duidelijke schotten: een talkshow is een talkshow en De slimste mens is een quiz, geen amusement.

Birker: Je kunt er maar beter wat van opsteken! Trouwens, wat De ideale wereld betreft: je moet toegeven dat we in Vlaanderen nog maar één degelijke presentator slash interviewer hebben, en dat is Otto-Jan Ham.

Van der Wal: Ik zou wel graag zien dat Otto-Jan en Arjen Lubach zich af en toe eens goed kwaad maken. Jon Stewart (ex-The Daily Show) en John Oliver (Last Week Tonight) hebben een handvol onderwerpen waar ze oprecht furieus over kunnen worden: dat kan heel lekker zijn. Al mogen we ook niet te veel vergelijken met Amerikaanse shows: het nieuwsaanbod verschilt gewoon wezenlijk. De Amerikanen zijn knettergek. Ik was een keer op de redactie van The Daily Show, waar ze me beelden lieten zien uit een ernstig Syriëdebat op Fox News. Waarop een van de panelleden foeterde hoe ‘onze mensen bloed aan hun handen hebben’ om daarna ter illustratie een met ketchup besmeurde arm boven de tafel te steken. Zolang wij het moeten doen met welles-nietesspelletjes tussen Bart De Wever en Charles Michel, én Etienne Vermeersch niet met een knijpfles in De afspraak gaat zitten, verliezen we de strijd dus altijd.

Jan Jaap van der Wal – Schoon

Info en tickets: livecomedy.be.

Bas Birker – Je moeder!

Gaat in première op zaterdag 20/1 in CC Merksem. Info: basbirker.be.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content