Isabelle Huppert, de taaie tante van de Franse film: ‘Ik ben geen masochiste’

In de kinky psychotriller Eva speelt Isabelle Huppert een gehuwde hoer. ‘Maar als iets me niet aanstaat, doe ik het niet. Voor mij draait alles om plezier.’

Ze maakte zeven films met Claude Chabrol, vier met Michael Haneke, drie met Bertrand Tavernier, twee met Jean-Luc Godard en met Benoît Jacquot zit ze dankzij Eva aan zes. Om maar te zeggen: loyaal is Isabelle Huppert wel, en niet alleen aan regisseurs: ook dezelfde ambigue onderwerpen en dito personages keren telkens weer terug. Moord, incest, wraak, verkrachting, overspel, prostitutie… Noem een thema met een zeker risqué, en la Huppert – deze maand wordt ze 65 – heeft het op haar CV staan. Of zoals Le Monde recent nog schreef: ‘Zo’n koppig volgehouden sadomasochisme hadden we in de Franse film nog nooit gezien.’ Geen wonder dat Huppert, met haar koele elegantie en frêle zelfverzekerdheid, te boek staat als taaie tante, een publieke persona waarover ze met pervers genoegen lijkt te waken.

Daar zal Eva, naar de roman van James Hadley Chase (en in 1962 al door Joseph Losey verfilmd met Jeanne Moreau in de titelrol), geen verandering in brengen. Au contraire. Daarin mag Huppert namelijk een stevig potje mindfucken met de dertig jaar jongere Gaspard Ulliel. Die speelt een gluiperige theaterschrijver die Eva, een vrouw die de kost verdient als luxehoer nu haar man in de cel zit, wil gebruiken als inspiratie voor zijn nieuwe stuk.

Wat volgt, is een spel van dominantie en onderwerping, van maskers die worden opgezet en weer afvallen. Nooit wordt duidelijk wie de psychoseksuele touwtjes in handen heeft, al doen Hupperts onverstoorbaarheid – en haar leren laarzen – vermoeden dat ze liefst niet vanonder ligt. Daardoor doet Eva onvermijdelijk denken aan andere rollen van Huppert: de gifmengster met syfilis uit Chabrols Violette Nozière (1978), de perverse pianolerares uit Hanekes La pianiste (2001) en de verkrachte bedrijfsvoerster uit Paul Verhoevens Elle (2016). Stuk voor stuk vrouwen die niet te beroerd zijn om hun seksualiteit desnoods als wapen in te zetten. Alleen blijft de vraag: zijn ze feministische emblemen? Of seksspeeltjes die aan een mannelijke fantasie zijn ontsproten?

‘Het is goed dat films en personages dergelijke vragen oproepen’, stelt Huppert wanneer ik haar op de Berlinale ontmoet. ‘Mensen zijn niet goed of slecht. En fantasie is niet mannelijk of vrouwelijk. Het leven is complex. En kunst hoort een afspiegeling van die complexiteit te zijn. Vandaar dat ik in mijn werk vaak schemerzones verken. Ik zoek die niet actief op, maar wie oprecht nieuwsgierig is naar de mens, komt daar vanzelf in terecht.’

Is Eva, over een vrouw die een rol speelt in opdracht van een klant, dan een allegorie op je beroep? Zijn acteurs…

Isabelle Huppert: … prostituees? Acteurs lenen hun lichaam uit tegen betaling. Die analogie is er, c’est clair, maar ik vind niet dat ik in mijn personages verdwijn, zoals Eva. Ik verschijn in hen. Tuurlijk kun je in Eva de fetisjactrice zien, en in het personage van Gaspard de manipulerende regisseur, maar in de film worden die rollen omgedraaid. Bovendien is dat maar het tweede, metaforische niveau. Prostitutie is hier een middel om menselijk gedrag te onderzoeken, om iets te zeggen over de relatie tussen geld en macht. Het gaat niet om specifieke details. Er zit zelfs amper seks in de film.

Als ik de analogie mag doortrekken, dan heb je altijd al een paar trouwe klanten gehad: Haneke, Chabrol, Tavernier… Dit is ook al je zesde film met Benoît Jacquot.

Huppert: Het belangrijkste voor mij is de regisseur. Een goede regisseur kan een goede film maken met een matig script, een matige regisseur kan zelfs met het beste script nooit een goede film maken. Maar noem me daarom alsjeblieft geen muze. Het idee alleen al. (grijnst) Ik ben gewoon dankbaar dat ik met heel wat goede regisseurs heb mogen werken. Zou je eender wat doen voor Jacquot of Haneke, ongeacht het script of de rol?

Huppert: Nee. Ik heb al ‘neen’ tegen hen gezegd. (zo weigerde ze de hoofdrol in Hanekes Funny Games , dat ze te brutaal vond, nvdr.) Als het van Benoît zou afhangen, was Eva al onze twintigste film samen. (lacht) Dit keer was het geleden van Villa Amalia, uit 2009, dus het was tijd om nog eens samen te werken. Bovendien vond ik het script en het boek geweldig. Het is interessant om met dezelfde regisseurs te werken omdat je dan een verhaal kunt schrijven over meerdere films en meerdere jaren heen. Je werk wordt een boek, elke rol een hoofdstuk.

Wat ook opvalt: je kiest regelmatig ook voor debuterende of minder bekende regisseurs, en in die films speel je vaak ook minder dominante rollen, zoals in Souvenir (2016) van de Vlaming Bavo Defurne. Toeval?

Huppert: Ik vind het belangrijk om nieuwe stemmen te horen. Als actrice, maar ook als kijker. Als mijn naam kan helpen om een talentvolle filmmaker een duwtje te geven, zal ik dat niet nalaten. Misschien ben ik in dat opzicht wel meer dan een actrice, al denk ik daar liefst niet te veel over na. Zelfbewustzijn is dodelijk voor goede vertolkingen.

Heb je ooit proberen te achterhalen waarom je je precies aangetrokken voelt tot al die dubbelzinnige rollen?

Huppert: Nee. Ik hou van het mysterie. Je speelt personages omdat ze je fantasie prikkelen, vanwege de afstand tot jezelf en je leven. Dat is waarom schrijvers boeken schrijven, waarom schilders schilderijen maken. Waarom kijken mensen graag naar thrillers? Omdat ze vermoord willen worden? Nee, omdat ze nieuwsgierig zijn naar extreme emoties, omdat ze hun angsten willen bezweren. Ze bevredigen een innerlijke drang, een existentiële nieuwsgierigheid. Wie, wat, waar, waarom, dat doet er niet toe. Die vragen beantwoorden is je creativiteit, je fantasie doden.

Is Eva een soort aanvulling op Elle van Paul Verhoeven?

Huppert: Elke rol is in zekere zin een aanvulling op een andere, maar ik begrijp wat je bedoelt. Beide films zijn psychothrillers, omarmen de conventies van het genre. Ze draaien om vrouwen die weigeren het slachtoffer te spelen, ook al zijn ze eenzaam en worden ze daartoe gedwongen. Ze nemen hun seksualiteit, die hen ontnomen dreigt te worden, opnieuw in handen. Het zijn koude personages die mannen op afstand houden, maar ze hebben ook iets fragiels en teders.

Wat vind jij, die al zoveel sterke vrouwenrollen hebt gespeeld, van de #metoo-beweging?

Huppert: Alles wat gezegd moest worden, is ondertussen gezegd. Er is misschien te veel gezegd en het is in elk geval te laat gezegd, maar het is goed dat het gezegd is. Ik ben het eens met #metoo. Misogynie vind je overal en is van alle tijden. Het zit in kleine, dagdagelijkse dingen. Het is wel geen exclusief mannelijk fenomeen: er zijn ook vrouwen die zich misdragen, ook ten opzichte van andere vrouwen.

Was het in de jaren zeventig, toen je begon, niet nog erger? Veel films waren toen schaamteloos seksistisch zonder dat daar een haan naar kraaide. Les valseuses bijvoorbeeld.

Huppert: Les valseuses vind ik niet seksistisch. Het is een film verteld vanuit een mannelijk perspectief, maar dat is niet hetzelfde als seksisme. Tuurlijk zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen – maar goed ook – maar het is niet zo dat een film geregisseerd door een vrouw per definitie feministisch is, of dat een film geregisseerd door een man per definitie seksistisch is. Zo zwart-wit is het niet. Goede films hebben geen sekse.

Ben je zelf ooit slachtoffer geweest van seksuele intimidatie?

Huppert: Gelukkig niet. Of toch niet van erge dingen. Ik heb me nooit geschaamd voor een film, en ik heb me als actrice nooit geïntimideerd gevoeld op de set of daarbuiten. Ik heb altijd gekozen voor hoofdrollen, of voor films met sterke vrouwelijke personages. Ik zou het er lastig mee hebben als ik telkens opgevoerd was als de vrouw achter de man. De camera is ook geen wapen, hè. Als dingen me niet aanstaan, doe ik ze niet. Ik ben geen masochiste. Voor mij draait alles om plezier.

Wat vind je van de openbare brief, onder meer door Catherine Deneuve ondertekend, die stelt dat #metoo deels in een heksenjacht is ontaard?

Huppert: Ik heb de brief niet gelezen, maar ik heb wel Deneuves uitleg gehoord en wat ze vertelde leek me zinnig. Het is niet de bedoeling om elke vorm van seksualiteit verdacht te maken, en niet elke vorm van ongepast gedrag is een misdaad.

Is #metoo in die zin dan te ver gegaan?

Huppert: Men is veel op een hoopje aan het gooien. Iemand aanranden, stalken of verkrachten: dat zijn misdaden die vervolgd moeten worden. Een film maken over aanranding, stalking of verkrachting is dat niet. Kunst moet het recht hebben om te provoceren, om te choqueren. Ik betwijfel of men in Amerika vandaag een film als Eva zou durven te maken. Men zou zichzelf censureren, denken dat zoiets niet meer mag. Provocatie is een plezier dat we onszelf niet mogen ontzeggen. Als je alle seksueel aangebrande kunstwerken zou verbieden, mogen we morgen het Louvre sluiten. Balthus, Courbet, Caravaggio … gooi hun doeken maar in de kelder. Dan kan niet de bedoeling zijn. En dat is ook niet de bedoeling van #metoo. Ik denk dat het belangrijk is om de beweging, met haar legitieme eisen en aandachtspunten, te vrijwaren van puriteinen en moralisten.

Iets anders: hoe gaat het nog met je bioscoop Action 21 in Parijs?

Huppert: Prima. Ik heb ondertussen zelfs twee bioscopen. Ik ben mede-eigenares en mijn zoon doet de programmatie. Action 21 is een repertoirebioscoop. We draaien alleen klassiekers en gerestaureerde films. Misschien moeten we eens een reeks schandaalfilms tonen, als reactie op het puritanisme. (lacht) Weet je wat fantastisch is? Elk weekend zie ik lange rijen voor de deur, en de meeste bezoekers zijn jongeren. Zeg nog eens dat cinema ten dode is opgeschreven.

Als het zo goed gaat met de cinema, heb je dan nog wel tijd voor het theater?

Huppert: Toch wel. Mijn volgende theaterproject is een nieuw stuk van Robert Wilson. En binnen twee jaar doe ik The Glass Menagerie van Tennessee Williams, in een regie van jouw landgenoot Ivo Van Hove. Ik kijk ernaar uit.

#metoo.