Hoe Tony de weg toonde

14-08-2007, 22:00 Bijgewerkt op: 07-12-2020, 22:00

‘The best is over’, verklaarde Tony Soprano bijna tien jaar geleden bij de start van ‘The Sopranos’. Op het gevaar af een paardenkop in ons bed te vinden, durven we daarover van mening te verschillen: sinds de maffiareeks op het scherm kwam, is televisie alleen maar beter geworden. In afwachting van de allerlaatste aflevering: een terugblik op hoe ‘The Sopranos’ de meest invloedrijke reeks ooit werd.

Toen begin juni Made In America, de allerlaatste aflevering van The Sopranos, werd uitgezonden in de Verenigde Staten, verschenen nauwelijks enkele uren nadat de credits over het scherm waren gerold op YouTube al de eerste hommages aan/parodieën op de finale en een paar dagen later stonden er op de website tientallen filmpjes die geïnspireerd waren op het einde van Tony Soprano en de zijnen. Daaronder eentje van Hillary Clinton, vrouw van ex-president Bill Clinton en een van de gedoodverfde kandidaten om George Bush op te volgen. De politica worstelt al enige tijd met haar serieuze en saaie imago, en ze greep de finale van The Sopranos aan om daar verandering in te brengen.

Het is bijna symbolisch dat The Sopranos op de valreep nog een rol kan spelen in de verkiezing van de volgende Amerikaanse president: het gaat hier tenslotte om de meest invloedrijke tv-serie uit de geschiedenis. Vooraleer u in de pen kruipt om een lezersbrief te schrijven: we bedoelen hier niet dat The Sopranos de belangrijkste, meest baanbrekende of zelfs beste reeks aller tijden zou zijn – al eindigt ze in die categorieën natuurlijk ook zeer dicht bij de top – maar wel dat ze, meer dan welke serie ook, de televisie uit haar tijdvak heeft veranderd. Want als we vandaag overspoeld worden door Amerikaanse kwaliteitsdrama’s vol complexe personages en kronkelende verhaallijnen, dan hebben we dat voor een groot stuk te danken aan Tony Soprano.

No more heroes

Vader gaat met dochter op uitstap om een goede universiteit te zoeken. Vader loopt toevallig een oude kennis tegen het lijf. Vader wurgt de kennis met zijn blote handen. Tot zover de korte inhoud van College, de vijfde aflevering uit het eerste seizoen van The Sopranos. Als je een moment zou moeten aanduiden waarop de maffiaserie uitgroeide tot ‘een fenomeen’, is College een goede keuze. In die aflevering, nog steeds een van de beste uit de hele reeks, maakte bedenker David Chase immers zonneklaar dat hij niet van plan was om zich aan de regels te houden.

De ongeschreven wet in tv-land tot dan toe was dat je hoofdpersonage een echte held moest zijn, een man (of vrouw) uit één stuk die altijd de juiste keuzes maakte en geen zwakke plekken had. In het andere geval zou je de kijkers alleen maar afstoten, zo was de consensus, want wie wil er nu ‘gewone’ mensen zien als hij de tv aanzet? En dan kwam daar ineens, als de spreekwoordelijke olifant in een porseleinwinkel, Tony Soprano, een maffiabaas die onbeschoft is tegen zijn vrouw en kinderen. Die uitgekeken is op zijn werk en aan paniekaanvallen lijdt. Die zit te zeuren tegen zijn psychiater, over zijn omgeving en – heel veelzeggend – over het feit dat er geen echte, heldhaftige mannen meer bestaan. En die, zoals hij in College bewijst, allerminst bang is om zijn handen vuil te maken.

Chase bewijst echter dat de kijker tegen een stootje kan en dat je hem zelfs een wrede moordenaar kunt oplepelen, op voorwaarde dat je de tijd neemt om je personages goed uit te werken. The Sopranos groeit uit tot het grootste succes dat HBO ooit heeft gehad – op het hoogtepunt kijken er bijna 15 miljoen Amerikanen naar de reeks – en doet het aantal abonnementen van de betaalzender met 20 procent stijgen. Blijkbaar zitten er dus heel wat mensen te wachten op series met complexere en dus interessantere karakters en daar nemen de tv-bazen nota van. In de slipstream van The Sopranos komen er een hele hoop reeksen met hoofdpersonages waar wel een en ander aan schort: van Vic Mackey ( The Shield) over Gregory House ( House) tot zowat de hele cast van Lost, ze zijn allemaal schatplichtig aan Tony Soprano. En het is ook geen toeval dat vandaag de dag een serie die Heroes heet voor een groot deel gaat over hoe gewone mensen worstelen met hun superkrachten.

It’s not HBO, it’s TV!

Maar laten we nog eens terugkeren naar College, want de samenvatting die ik hierboven gaf doet die aflevering natuurlijk niet écht recht aan. De moord van Tony is niet het enige wat er gebeurt, het is zelfs niet het belangrijkste. De hoofdmoot gaat over hoe Tony probeert een normale relatie aan te knopen met zijn dochter, die ondertussen oud en slim genoeg is om te beseffen wat haar vader doet om brood op de plank te brengen – een thema dat de hele serie belangrijk zal zijn. En terwijl vader en dochter rondrijden, zit Tony’s vrouw Carmela thuis met een priester op de sofa te praten over gewichtige thema’s als schuld, berouw en de Italiaanse keuken, een gesprek dat bijna uitdraait op een affaire. Het gevecht dat Carmela moet leveren om te kiezen tussen haar geweten en haar luxeleventje als maffiavrouw is nog een rode draad door alle seizoenen van The Sopranos heen.

De verhalen in The Sopranos zijn een kluwen van personages en wendingen, waarbij sommige karakters soms maandenlang van het toneel verdwijnen en dan plotseling opnieuw hun opwachting maken, en een ogenschijnlijk detail een half seizoen later van levensbelang kan zijn. Maar die hoge moeilijkheidsgraad schrikte de kijkers allerminst af. Door te tonen dat je je publiek niet hoeft te onderschatten en best ambitieus mag zijn, zette The Sopranos zo de deur open voor tal van ‘high concept drama’s’ met tientallen personages en meanderende verhaallijnen. En ook het idee dat je de kijker niet per se een hapklaar antwoord moest geven, maakte school. Toen Twin Peaks een hype werd, kreeg David Lynch van zijn oversten het bevel om snel de moord op Laura Palmer op te lossen, omdat men bang was dat iedereen anders zou afhaken. Je kunt je nu niet voorstellen dat de schrijvers van Lost na het eerste seizoen gedwongen zouden worden om te vertellen wat er nu eigenlijk gaande is op het eiland, en dat is, zelfs al stellen ze ons geduld soms stevig op de proef, maar goed ook.

Bij de start van The Sopranos voerde HBO campagne met de slagzin ‘It’s not TV, it’s HBO’, waarmee de zender de boodschap over wou brengen dat je nergens anders zulke tv-series zou vinden dan daar. Hoewel dat nog altijd voor een deel klopt – reeksen als The Wire of Deadwood kunnen ook vandaag alleen maar bij HBO – is ondertussen het omgekeerde eveneens waar: nadat The Sopranos de lat hoger had gelegd, zijn de anderen gevolgd, en is het Amerikaanse tv-drama over de hele lijn een stuk intelligenter, complexer én beter geworden. Het moge een troost zijn voor Tony, nu we voorgoed afscheid van hem moeten nemen: in tegenstelling tot wat hij zelf denkt, verandert niet alles wat hij aanraakt automatisch in ‘shit’.