Onze reporter in het zand van Dunkirk: ‘Dit krijg je alleen maar gemaakt als je Christopher Nolan heet’

In The Dark Knight en Interstellar deed hij het met superhelden en ruimtereizigers, in Dunkirk richt regisseur Christopher Nolan zijn imaxcamera’s op soldaten. Knack Focus hoorde met een mond vol Duinkerks zand mevrouw Nolan en de cast uit. Eén les: don’t mention the Brexit.

Dat er nogal veel wind staat en hoe dat dan moet, vraag ik aan de piloot vlak voor ik in de helikopter stap die ons van Londen naar het strand van Duinkerke moet brengen. ‘Vingers gekruist houden’, antwoordt hij droog. ‘Zo doe ik het toch altijd.’

Het moet met iets van diezelfde stiff upper lip geweest zijn dat eind mei, begin juni 1940 meer dan 330.000 Britse, Franse, Belgische en Canadese soldaten door een bonte armada van militaire schepen en civiele vaartuigen gered werden van het Franse strand, waar ze door Duitse divisies omsingeld waren, sitting ducks voor de Messerschmitt-jachtvliegtuigen en de Stuka-duikbommenwerpers van Hitlers Luftwaffe. De evacuatie kreeg de naam Operatie Dynamo, maar staat ook bekend als het Wonder van Duinkerke, omdat de oorlog hoogstwaarschijnlijk een heel ander einde gekend had als al die soldaten niet over het Kanaal geraakt waren.

In de woorden van Christopher Nolan: ‘Dit was een cruciaal moment in de oorlog. Als de evacuatie geen succes was geweest, dan had het Verenigd Koninkrijk zich moeten overgeven.’ En dan had Hitler later in de oorlog niet op twee fronten moeten vechten, en spraken wij nu waarschijnlijk Duits.

Historische naslagwerken over de Slag om Duinkerke zijn er genoeg. In uw plaatselijke bibliotheek vindt u ongetwijfeld meer dan uw gading over vraagstukken als welke divisie precies waar gelegerd was of – ietsje fascinerender – dat vreemde manoeuvre van de Duitsers, die wél de evacuerende schepen maar níét de Britse havens bombardeerden.

Wie de slag op film verbeeld wil zien, is iets minder rijkbedeeld. Dunkirk is namelijk het eerste grote oorlogsdrama sinds Leslie Normans Dunkirk (1958), met Richard Attenborough, en Henri Verneuils Week-end à Zuydcoote (1964), met Jean-Paul Belmondo, dat aan Operatie Dynamo gewijd is. Er was tien jaar geleden nog wel dat indrukwekkende, ononderbroken shot van vijf minuten in Joe Wrights Atonement (2007), maar daarvoor moest je de rest van de film wel naar de immer op huilen staande smoelen van Keira Knightley en Saoirse Ronan kijken. Duinkerke was natuurlijk niet alleen een reddingsoperatie maar ook een tragische aftocht, wat verklaart waarom er net iets meer pellicule aan D-Day gespendeerd is. Nolans echtgenote Emma Thomas, die al sinds zijn studentenwerk Following (1998) en de achterwaartse thriller Memento (2000) zijn films produceert, ziet nog een reden: ‘Als je niet Chris Nolan bent, krijg je een film als Dunkirk gewoon niet gemaakt.’

Baywatch versus Dunkirk

Het wonder van Dunkirk is dan ook dat de film straks überhaupt in de zalen zal lopen. ‘Dit is Batman niet, dus we wisten dat we het met iets minder geld moesten doen’, lacht Thomas terwijl we een kleine zandstorm trotseren hier op het Duinkerkse strand, waar haar op authenticiteit kickende man per se wilde filmen. ‘We worden gefinancierd door Waner Bros., een Amerikaanse studio, maar dit is een heel Europees verhaal. En omdat de soldaten die destijds geëvacueerd werden zo jong waren, wisten we dat de acteurs nieuwkomers in plaats van grote namen moesten zijn. Enfin, niet bepaald het soort epische zomerfilm waar de studio’s graag diep voor in de buidel tasten. Maar wél een uiterst ambitieus project op een schaal die een fikse duit kost.’

Gelukkig kun je moeilijk een groot budget weigeren aan een filmmaker die een uiterst succesvolle superheldentrilogie heeft gemaakt en met Interstellar (2014) een filosofische sciencefictionfilm draaide die ondanks ingewikkelde theorieën over zwarte gaten toch meer dan 600 miljoen dollar opleverde. Thomas grijnst: ‘We hebben altijd een goede band met Warner Bros. gehad. En Chris wist hen ervan te overtuigen dat dit een uiterst menselijk verhaal is. Ze begrepen dat iedereen zich in zo’n ‘herkenbare’ situatie zou kunnen verplaatsen en dus mochten we uiteindelijk casten wie we wilden.’

Harry Styles’ compagnie

Niet dat het powerkoppel alleen maar nobele onbekenden wist te strikken. In de ‘Te land, ter zee en in de lucht’-structuur die ze voor het verhaal bedachten plaatsten ze in elke afdeling klasbakken uit het, weliswaar Britse, acteursgild: Tom Hardy is een piloot van de Royal Air Force, Kenneth Branagh leidt als officier de evacuatie vanaf een pier in Duinkerke en Oscarwinnaar Mark Rylance speelt een burger die met zijn bootje onder andere Cillian Murphy uit het water vist.

Toegegeven, de kans dat u al eerder van Fionn Whitehead, Jack Lowden, Tom Glynn-Carney of Barry Keoghan hebt gehoord is een pak kleiner, maar vraag aan iemand die in de jaren 90 geboren is, wie die nieuwkomer Harry Styles is en een meewarig ‘Oh! My! God!’ zal uw deel zijn. Wanneer ik de dag na mijn strandwandeling met misses Nolan de One Direction-zanger en zijn filmmakkers ontmoet terwijl ik nog wat zand uit mijn haren schud, lachen de jonge snaken me onder het minzaam toeziende oog van Kenneth Branagh en Cillian Murphy uit. ‘Jij moest tenminste niet zwemmen met een wollen trui aan, terwijl je door de make-up met een soort olie zwart werd gemaakt en Christopher Nolan je vanaf een bootje toeroept dat zijn imaxcamera’s álles zien.’

Het zegt veel over Nolans aanpak dat zelfs Styles, die toch arena’s vol gillende tieners gewend is, de productie ‘lichtjes overweldigend’ noemt. Voor de popster en zijn jonge collega’s was het de eerste grote filmset. Ze zullen allicht nog vreemd opkijken wanneer ze zich in de toekomst bij andere regisseurs tussen drie greenscreens bevinden, terwijl hun belangrijkste regieaanwijzing bij Nolan, die computereffecten waar mogelijk vermijdt, erin bestond dat ze niet mochten grijnzen terwijl echte Messerschmitts en Spitfires boven hun hoofden scheerden.

‘Zo’n levensechte set’, onderbreekt Branagh de geluiden van jachtvliegtuigen nabootsende jongens, ‘werkt even inspirerend als intimiderend.’ ‘Maar’, voegt Cillian Murphy eraan toe, ‘Chris en Emma creëren zelfs op hun grootste producties de intieme sfeer die je als acteur nodig hebt. Door de manier waarop Chris filmt, staat hij altijd vlak bij zijn acteurs, kniehoog in het water met zijn minuscule monitor uit de jaren tachtig in de hand. Hij ís er gewoon en daardoor voel je je heel beschermd en vrij om te falen terwijl je dingen aan het uitproberen bent. Je kunt wel aankomen en onder de indruk zijn van de schaal van zijn set, maar van zodra het over het acteerwerk gaat, wordt het intiem. En dat is geruststellend.’

Dat beaamt zelfs Branagh, die in tegenstelling tot Nolan wél al een Oscarnominatie voor beste regisseur op zijn palmares heeft staan. ‘Als acteur-regisseur heb je het grote voordeel dat je ook andere regisseurs aan het werk kunt zien. Dit was voor mij een masterclass in filmmaken. Het is heel aangenaam om geleid te worden door iemand met zo veel passie. Dan hou je gewoon je mond en doe je wat hij je vraagt.’

De Dunkirk Spirit

Dat je altijd doet wat Nolan van je vraagt, is ook onder de jonge garde de consensus. ‘Zelfs,’ grapt hoofdrolspeler Fionn Whitehead, ‘wanneer dat betekent dat je tien minuten lang moet watertrappelen terwijl meneer Nolan een kleine reparatie aan een camera uitvoert.’ Volgens zijn collega Jack Lowden ging de befaamde Dunkirk Spirit, die destijds de toon zette voor het verdere verloop van de oorlog, ook op de set overheersen. ‘Het is dat we’re all in it together-gevoel dat er toen voor zorgde dat verschillende naties gingen samenwerken en dat burgers met gevaar voor eigen leven hun bootje inzetten om soldaten in veiligheid te brengen.’

Dat iedereen-in-hetzelfde-schuitjegevoel en de brexit met kleine bootjes leidde na de oorlog tot de oprichting van de Europese Unie. Vandaag lijkt die eensgezindheid onbestaande. Of het niet jammer is dat het Verenigd Koninkrijk zich zeventig jaar na Duinkerke terugtrekt uit een unie die destijds werd gevormd om het nationalisme dat WO II veroorzaakte in de toekomst te vermijden? Wanneer de brexitbom valt, wordt het plots stil aan de met Britten gevulde tafel. Branagh doet alsof hij de vraag niet heeft gehoord. Murphy duikt met een ontwijkend ‘oh, daar zouden we de hele dag over kunnen praten’ sneller dan een Stuka onder tafel. Het is aan Harry Styles om te verwoorden wat er vandaag nog overblijft van de Dunkirk Spirit: ‘Als je alles negatief wilt zien, krijg je misschien het gevoel dat er geen solidariteit meer bestaat. En er gebeuren natuurlijk verschrikkelijke dingen, maar je kunt ook positief denken en focussen op al het goede in de wereld.’

Winston Churchill had zich bij zo veel ongebreidelde positiviteit waarschijnlijk in zijn geliefde Cubaanse sigaar verslikt, maar de Britse oorlogspremier zou vast instemmend geknikt hebben bij het zien van de met bloed, zweet, tranen en heel veel Duinkerks zand gevulde manier waarop zijn landgenoot Christopher Nolan een van de belangrijkste stukjes Britse oorlogsgeschiedenis zo oprecht en authentiek mogelijk naar het grote scherm vertaalt. Keepcalm and carryon, mister Nolan!