Folterporno voor intellectuelen? Of een kunstzinnige afdaling in een freudiaanse hel? De Deense relneef Lars von Trier (54) laat voor- en tegenstanders weer eens gezwind op elkaar inhakken met zijn controversiële huivertrip Antichrist, dé shocker van het voorbije festival van Cannes.

Hij is bang voor vrouwen, maar is wel twee keer getrouwd, de laatste keer met zijn veel jongere babysitter. Hij is de jongste jaren zwaar depressief, maar schreef en regisseerde in die tijd wel de psychoseksuele huivertrip Antichrist. En hij heeft een panische reisangst, maar komt naar aloude gewoonte wel van Kopenhagen naar de Azurenkust afgezakt om zijn nieuwe film voor te stellen op het festival van Cannes.

Lars von Trier een vat vol contradicties noemen; het kan als understatement écht wel tellen. En dan hebben we het nog geeneens over het feit dat de zelfverklaarde anarchist in Cannes gewoonlijk het peperdure luxeresort Le Cap d’Antibes opzoekt. Over dat aristocratische, van Josef von Sternberg geleende ‘von’ in zijn achternaam, terwijl hij voor de burgerlijke stand gewoon Trier heet. Of over zijn befaamde Dogme 95-manifest, een stel filmregels dat hij indertijd aan collega’s oplegde, maar zelf meteen aan zijn laars lapte.

Dat sommigen de filmsjamaan achter Europa (1991), Breaking the Waves (1996), The Idiots (1998), Dancer in the Dark (2000) en Dogville (2003) een charlatan noemen die de controverse liever opzoekt dan schuwt, hoeft dan ook niet te verbazen. Maar eerlijk is eerlijk: Von Trier heeft tenminste idee-en, culot op overschot en genoeg talent als beeldenstormer om zelfs de zotste esbattementen bij de arthousecrowd verkocht te krijgen.

Dat laatste krijgt met Antichrist trouwens opnieuw een vette kluif toegeworpen. Daarin volgt Von Trier een rouwend koppel – sadomasochistische rollen voor Willem Dafoe en Charlotte Gainsbourg – dat zich terugtrekt in hun boshut Eden om daar de dood van hun enige zoontje te verwerken. Wat begint als een cognitieve therapiesessie – hij is tenslotte psychiater – ontaardt in een brutale gruweltrip wanneer het verdriet bij haar omslaat in haat en Moeder Natuur zich een harteloze bitch toont.

Maak je borst dan ook nat voor enkele snoeiharde verminkingsscènes die de folterfranchise Saw tot Disneyleut degraderen en waarin u dat snoeien ook letterlijk mag nemen, voor uitweidingen over middeleeuwse folterpraktijken, profetische sterrenconstellaties en katholieke misogynie én – no kidding – voor een pratende, half verteerde vos.

Is Antichrist een diep persoonlijke afrekening met Von Triers fobieën en neuroses? Of is het hyperesthetisch verpakte sensatiezucht waarmee de ‘beste regisseur ter wereld’ – zijn eigen woorden! – zowaar zelfs de geoefende Canneshabitué wist te choqueren? Eén ding is zeker: als er dit jaar al over één film een stevig potje gediscussieerd kan worden, dan is het deze wel. Of niet soms,meneer von Trier?

‘Ach. Controverse betekent gewoon gratis publiciteit. Ik vind het dan ook niet erg om uitgejouwd te worden. Bovendien ben ik het gewoon. Wat me wel stoort, is dat sommigen hun mening al klaar hadden nog voor ze de film hadden gezien. En ook dat de film in sommige landen wellicht zal worden gecensureerd. Hoewel. Men doet maar. Ik heb de film gemaakt die ik moest maken en voor mij blijft het de belangrijkste uit mijn carrière.’

Hoe bedoel je precies?

Von Trier: Ik kamp met een depressie. Antichrist maken was daarom een hels karwei. Maar ik had geen keuze. Ik heb mezelf verplicht om elke dag tien pagina’s te schrijven omdat ik anders mijn bed niet meer uit kwam. Tijdens het draaien heb ik ook een beroep moeten doen op een andere cameraman (Anthony Dod Mantle, de vaste opnameleider van Danny Boyle die eerder ook al Von Triers ‘Dogville’ en ‘Manderlay’ fotografeerde, nvdr) omdat ik fysiek niet in staat bleek om een camera vast te houden. Ik heb het wel geprobeerd, maar mijn handen trilden gewoon te veel, zoals je kunt zien in die paar shots die ik zelf heb gedraaid. Ik voelde me als een ouwe man in een rolstoel. Het was allemaal heel erg vernederend.

Je maakt het jezelf ook niet makkelijk door een extreme horrorfilm te maken.

Von Trier: Ik had beter een romantische komedie gemaakt. Ik weet het. (lacht) Maar die extreme beelden doemden gewoon in me op en ik vond dat ik mezelf niet mocht censureren. Ik wil daarom geen enkel excuus inroepen, behalve dat ik niet wist wat ik deed en dat God het me hopelijk kan vergeven. Antichrist is een exorcismeritueel waarin ik mijn demonen bekamp. Wat die extreme beelden betekenen of waar ze vandaan komen, weet ik zelf niet. En ik wil er ook niet over nadenken. Mijn uitleg zou toch maar banaal klinken. Vandaar dat ik de duiding liever overlaat aan mijn psychiater.

‘Opgedragen aan Andrei Tarkovski’ staat op de aftiteling te lezen. Waren horrorfilms als ‘Hostel’ of ‘Saw’ geen betere referenties?

Von Trier: Die ken ik niet, maar ik zoek ze straks meteen op op het internet. (gniffelt) Tarkovski is altijd een van mijn idolen geweest. Vooral aan zijn film De spiegel heb ik veel gehad. Dat is ook een metaforisch verhaal dat zich afspeelt in een boshut, maar aangezien ik niet van plagiaat beschuldigd wilde worden heb ik Antichrist dan maar aan hem opgedragen. Spijtig dat ik Tarkovski zelf nooit ontmoet heb, maar ik weet dat hij mijn eerste film Element of Crime(uit 1984, nvdr) heeft gezien en er geen bal aan vond. Daarna is hij overleden. Of het één iets met het ander te maken heeft, weet ik niet. (lacht)

In de film staat de vrouw symbool voor het kwade, waardoor sommigen je beschuldigen van misogynie.

Von Trier: Misogynie veronderstelt een rationele stellingname tegen vrouwen en in die zin ben ik zeker niet misogyn. Integendeel. Anderzijds geef ik toe dat ik ergens bang ben voor vrouwen en hen ook nooit volledig vertrouw, ook al hou ik van hen en voel ik me fysiek tot hen aangetrokken. Dat is het irrationele aspect dat ik in Antichrist de vrije loop laat.

Je vertrouwt dus je eigen vrouw niet?

Von Trier: Ik hou enorm veel van haar en zij van mij, denk ik . (grijnst) Maar ze steunt me altijd blindelings en daarom heb ik niet altijd vertrouwen in haar oordeel. Ze is gewoon een onverbeterlijke optimiste en dat botst weleens met de beangstigende werelddie ik percipieer.

Als je bang bent voor vrouwen, waarom neem je er dan zoveel in dienst? Tachtig procentvan de werknemers van jeZentropa-filmmaatschappij zijn vrouwen.

Von Trier: Dat zal dan vooral te maken hebben met mijn partner Peter Aalbaek Jensen. Dat is een absolute vrouwengek. Als het aan mij lag, kwam zelfs mijn eigen vrouw er niet in. (lacht)

In ‘Antichrist’ duikt plots een pratende vos op. Is dat een grap?

Von Trier: Nee. Dat heb ik uit een van de sjamanistische rituelen die ik heb ondergaan. Je raakt in een trance, belandt in een parallelle wereld en plots duiken de bizarste beelden op. Een lsd-trip zonder lsd, zeg maar . (ernstig) Tijdens zo’n ritueel heb ik met een vos gepraat en die eiste absoluut een zinnetje tekst in mijn film. Ik was zo bang dat ik niet ‘nee’ durfde te zeggen.

Vrees je niet het slachtoffer te worden van je imago als meestersarcast als je wilt dat mensen die dingen au sérieux nemen? Ik bedoel: films als ‘The Idiots’, ‘Dogville’ en ook je vorige film ‘The Boss of It All’ waren in essentie gewoon sarcastische fabels, of niet?

Von Trier: Jawel. En ik begrijp wat je bedoelt. Als mensen het flauwekul vinden is dat hun volste recht, maar ik wilde oprecht zijn en een puur persoonlijke film maken. Voor andere dingen had ik toch geen inspiratie. Door mijn depressie zat ik volledig geblokkeerd. Als je aan de antidepressiva zit, ben je ook niet bang voor een horrorcliché of een seksscène meer of minder. Vandaar wellicht dat het mijn meest expliciete film is geworden.

Bovendien was ik enorm ontevreden over The Boss of It All(een kantoorsatire uit 2006 over het geglobaliseerde bedrijfsleven, nvdr). Ik wilde wel iets zeggen over het absurdisme van de bedrijfswereld, maar het lag allemaal veel te ver van me af. Ook dat spelletje met Automavision (Von Trier gebruikte een camera die autonoom het beeldkader bepaalde waardoor acteurs soms maar half in beeld waren, nvdr) was meer een excuus dan wat anders. Ik kon gewoon geen beelden componeren. Ik zag ze niet. Nog steeds niet eigenlijk. Ik ben tevreden met het werk van Anthony Dod Mantle in Antichrist, maar had het toch veel liever zelf gedaan.

‘Antichrist’ telt maar twee acteurs: Willem Dafoe en Charlotte Gainsbourg. Was het moeilijk om hen te overtuigen, aangezien ze ‘all the way’ moesten gaan?

Von Trier: Willem had aanvankelijk zijn reserves, maar mijn vrouw zei tegen hem: ‘Wedden dat je gewoon niet durft’. En dat moet je Willem geen twee keer zeggen . (lacht) Bij Charlotte lag het anders. Zij wilde na haar ziekte (Gainsbourg werd in september 2007 geopereerd na een hersenbloeding, nvdr) dolgraag opnieuw acteren en was tot alles bereid. Daar ben ik haar enorm dankbaar voor want veel actrices zouden zo’n rol niet aandurven en bovendien is ze privé erg verlegen.

Het zijn toch stand-ins die je gebruikt in die pornoscènes?

Von Trier: (knikt) We hebben met professionele pornoacteurs gewerkt. Een gênante en grappige ervaring tegelijk. In die scène waarin ze hem afrukt en het bloed uit zijn penis spuit, wisten die twee echt van geen ophouden. Blijkbaar zijn pornoacteurs zo gedrild dat ze enkel stoppen wanneer de regisseur hen dat ook expliciet vraagt.

Wat wordt je volgende project?

Von Trier: Een pornofilm? Opnieuw gezond worden? Geen idee. Ik ben momenteel met niks bezig en weet zelfs geeneens of ik ooit nog een film zal kunnen maken. Ik zit de jongste tijd vaak in mijn tuin, de enige plek waar ik me rustig en veilig voel.

Bedankt en veel beterschap.

ANTICHRIST

Vanaf 16/9 in de bioscoop.

DOOR Dave Mestdach

‘Tijdens een sjamanistisch ritueel heb ikmet een vos gepraat en die eiste absoluut een zinnetje tekst in mijn film. Ik was zobang dat ik niet ‘nee’ durfde te zeggen.’