Anote’s Ark

Al vierduizend jaar wonen er mensen op Kiribati, een onooglijke eilandstaat in de Stille Zuidzee. De kinderen die er nu geboren worden, worden de laatste generatie genoemd. Klimaatmodellen voorspellen allemaal dezelfde toekomst: zelfs als we erin slagen de opwarming te beperken tot twee graden, dan slokt de zee voor het einde van deze eeuw deze eilanden op. Tenzij de steeds in kracht en snelheid toenemende cyclonen alles wat de bewoners er ooit hebben opgebouwd, van huizen over hotels tot straten, veel eerder van de kaart vegen. In 2015 gaf cycloon Pam al een voorproefje van wat steeds vaker komen zal. Aan 300 kilometer per uur raasde de storm over Kiribati en rukte alles los wat enigszins vast zat.

Kiribati is een staat die op de rand van zijn voortbestaan balanceert. Om een toekomst voor zijn bewoners te verzekeren kocht de vorige president Anote Tong alvast een stuk overlevingsgrond aan in Fiji. Maar niemand die opgroeide op deze atollen en rifeilanden wil verhuizen. Toch niet voor het water hen helemaal aan de lippen staat. Ze weigeren vluchteling te worden voor iets wat ze niet zelf veroorzaakt hebben. Steeds verder dringt de zee het land binnen, maar zo lang men zich kan aanpassen aan het stijgende water, doet men dat en zo schuift men steeds verder op, het land in, tot men aan de andere kant weer aan zee belandt. Zo gaat dat op eilanden. En al helemaal in Kiribati, waar de helft van de 103.000 inwoners op een strook eiland van amper een kilometer breed woont.

Als president haalde Tong alles uit de kast om zijn volk, zijn land en zijn cultuur te beschermen. Hij deed dat met evenveel zin voor humor als drama. De documentaire Anote’s Ark volgt hem terwijl hij wereldleiders aanspreekt op alle mogelijke conferenties en congressen die zich over klimaatverandering buigen. Tegen president Obama zei hij in 2015 op de klimaatconferentie in Parijs: ‘Omdat we niet snel genoeg evolueren om opnieuw vissen te worden hebben we geen andere keuze dan de klimaatverandering tegen te gaan.’

Maar ook Kiribati kreunt onder het spanningsveld tussen bewaren wat er is en de toeristen van over de hele wereld welkom heten. Om hotels te bouwen die de lokale economie het hele jaar door voortstuwen, worden mangroven gekapt en laat net die mangrovebossen natuurlijke zeedijken vormen. Het is een vicieuze cirkel waar een kleine eilandstaat alleen niet zomaar uit kan stappen. ‘Misschien’, denkt Tong, ‘moeten we nieuwe eilanden maken? De technologie is er.’

En zo landt een Japans bedrijf op het eiland – er staat ongetwijfeld visionair op hun visitekaartje – dat toont hoe Kiribati kunstmatig nagemaakt kan worden, hoe het een land als een drijvende boot kan worden, een hypermoderne ark van Noach waar het klimaat perfect geregeld wordt, zodat wind, zon en regen nooit op hol slaan. Het nieuwe Kiribati lijkt heel erg op het ruimteschip dat de mensheid moest redden in de film Wall-E: een pretpark waar de verveling welig tiert.

Maar de meeste eilandbewoners willen geen serre om in te wonen, ze willen vaste grond onder de voeten en dus doen ze wat ze zo lang mogelijk uitstelden: wegtrekken, elders een bestaan opbouwen, hun voorouders achterlaten. Tiemeri, een jonge vrouw, heeft de keuze gemaakt. Ze is een van de 75 mensen uit Kiribati die als ‘klimaatvluchteling’ erkend werden in Nieuw-Zeeland. Ze bevalt van haar jongste kind in een ziekenhuis in haar nieuwe thuisland. ‘Ik wil terug naar Kiribati’, fluistert ze tegen het kind. ‘Ik wil je tonen waar ik opgegroeid ben.’

Maar ze weet dat de kans klein is dat haar dochter het land ooit zal zien. Tenzij op kaarten uit de twintigste eeuw. Anote’s Ark is een verhaal over klimaatverandering zoals er te weinig gemaakt worden: met de mensen in de frontlijn in de hoofdrol. ‘Natuurlijk maak ik mij zorgen over ijsberen’, zegt Tong. ‘Maar mijn mensen dreigen ook te verdrinken. Dat is mijn grootste bekommernis.’