Expo belicht fascinatie voor het occulte

© Collection Société française de photographie

Waar de ratio onvoldoende antwoorden kon geven, is er in de kunst een soort parallel circuit ontstaan.

De complexiteit van de wereld in het algemeen en de mens in het bijzonder heeft, doorheen de eeuwen, niet alleen de wetenschap, maar ook de kunst beziggehouden. Door de ongrijpbaarheid ervan, waar de ratio onvoldoende antwoorden op kon geven, is er een soort parallel circuit ontstaan. Het mysticisme in de religies, het occultisme in de geesten en de uitwassen daarvan hebben de mensen vaak sterk aangetrokken. De surrealist André Breton schreef: “Er bestaat iets dat van zo veel verder komt dan de mens en dat ook veel verder gaat”. Spiritisme, het occulte, het zogenaamd bestaan van een medium, de parapsychologische verschijnselen, het obscurantisme, het zijn allemaal fenomenen die, paradoxaal bloeiden in de periode van de Verlichting.

Men verwarde maar al te graag wat men niet kon begrijpen met wat men wilde begrijpen. Fantomen, feeën, demonen en vampieren traden voor het voetlicht en verwarden de geesten.Ontelbare kunstenaars en wetenschappers hebben zich ermee bezig gehouden.

Paragodsdienst
De Britse schilder en dichter William Blake (1757-1827) werd door geesten bezocht en Goethe (1749-1832) poogde de geheimen te ontdekken van de levende materie en de kleuren. De dichter Novalis (1772-1801) zag zich als helderziende of medium. Victor Hugo (1802-1885) ondervroeg de geesten via de bewegende tafels. Kortom, het was de tijd van de communicatie met de doden en het bezeten zijn door duivels.

Symbolisten en de Nabis passioneerden zich voor het occulte. Componisten als Mozart en Wagner, Satie en Varèse, de eerste cineasten Méliès en Fritz Lang waren van dezelfde krachten doordrongen. In de overgang tussen de 19e en de 20e eeuw zien we dat in heel Europa de literatuur en de beeldende kunsten op een of andere manier besmet werden door het irrationele. Een overtuigde spiritist was Conan Doyle, de theosofie beheerste het denken van de Tsjechische schilder Frantisek Kupka en zeker dat van Piet Mondriaan en Theo van Doesburg. In Duitsland waren de schilders van de Blaue Reiter, maar ook Arp en Kandinsky tributair aan deze paragodsdienst.

Metafysiek
Wetenschappers poogden duidelijkheid te brengen in de verscheidene tendensen van het occultisme zoals de scheikundige Michel Eugène Chevreul die het fenomeen van de dansende tafels trachtte te duiden of de nobelprijswinnaar Charles Richet die zich over het spiritisme boog. Die wetenschappelijke belangstelling resulteerde in het uitvinden van instrumenten om al dan niet de rationaliteit te kunnen bewijzen van de levitatie van bepaalde voorwerpen, de materialisering van fantomen en zo verder.

Pierre en Marie Curie, Camille Flammarion, Jean-Marie Charcot, wetenschappers van eerste categorie, interesseerden zich in het verschijnsel van het medium. Tijdens de séances van Eusapia Palladino gebruikten de wetenschappers een experimentele methode om het bestaan van dat fenomeen te bewijzen. Deze nieuwe wetenschap krijgt de naam van metafysiek. Maar ze werd na de Eerste Wereldoorlog door psychologen en psychiaters verworpen als pseudowetenschap.

Lijvige catalogus
Stof genoeg om in deze onzekere tijden terug te kijken naar zogenaamde oplossingen die welig tierden in de vorige eeuwen. Dat kan nu op een uitgebreide tentoonstelling in het Musée d’Art moderne et contemporain in Straatsburg waar zowat 500 kunstwerken, 150 wetenschappelijke instrumenten, 150 boeken en een honderdtal documenten uit 25 Europese instellingen bijeen gebracht werden.

Misschien te veel om door een gezonde geest bevat te worden, maar dan blijft er nog de catalogus van 450 pagina’s met bijdragen van twintig auteurs waaronder Michel Draguet, de directeur van de Koninklijke Musea van België in Brussel. En wie geestelijk nog niet overbelast is, kan in hetzelfde Straatsburg, in de historische musea, gaan kijken naar een expositie gewijd aan de maçonnieke geschiedenis van de Straatsburgse loge. Het een sluit het andere niet uit.

Ludo Bekkers

De tentoonstelling ‘L’Europe des esprits ou la fascination de l’occulte, 1750-1950’ nog tot 12 februari en daarna van 31 maart tot 15 juli in het Zentrum Paul Klee in Bern. De expositie ‘Les Frères Réunis à Strasbourg, une loge maçonique engagée’ loopt nog tot 5 februari.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content