Ensor Ontmaskerd biedt blik op creatieve denkwereld

© Lukas - Art in Flanders vzw - Sabam Belgium 2010

Via enkele zelden getoonde kunstwerken wil de expo inzicht bieden in de ontwikkeling van de visuele ideeën van de Oostendse meester.

Hoewel het wel nooit helemaal zal lukken om het soms bizarre universum van James Ensor (1860-1949) te doorzien, tracht curator Herwig Todts met de expo ‘Ensor Ontmaskerd’ toch gedeeltelijk inzicht te bieden in zijn denkwereld.

Met dat doel voor ogen ging de wetenschappelijk medewerker van het KMSKA en eminente Ensor-kenner aan de slag met de Ensor-collectie van het Antwerpse museum, dat over de grootste en internationaal gerenommeerde Ensor-verzameling ter wereld beschikt. Amper getoonde tekeningen en schilderijen, die jarenlang bewaard bleven in het depot, zijn de komende maanden dan ook te zien in het ING Cultuurcentrum op de Brusselse Kunstberg.

Ook in zijn tijd behoorde Ensor tot de belangrijkste, vernieuwende Europese realistische schilders. Zo koos hij er resoluut voor om zijn landschappen ter plekke, in de openlucht, te schilderen. Hoewel hij in het begin, zoals op het werk ‘Grijze Zee’ (1880), vrij realistisch te werk ging, evolueerde hij later naar kleurrijker landschappen zoals ‘Haven van Oostende’ (1900).

Kleur en licht

Naast zijn experimenten met kleur speelde ook licht een steeds belangrijker rol in het werk van de meester. Die experimenten zijn bijvoorbeeld duidelijk te zien in de vele stillevens, die hij doorheen zijn hele carrière maakte. Wellicht hechtte hij zoveel belang aan het genre, omdat het hem in staat stelde om de band met de werkelijkheid te bewaren.

Ook op het werk ‘Adam en Eva uit het paradijs verjaagd’ (1887) speelt het licht een cruciale rol. Naar het voorbeeld van Rembrandt speelt Ensor de emotionele en mysterieuze functie van het licht uit. Dat zowel die studie van oude meesters, zoals Rembrandt en Frans Hals, als van zijn tijdgenoten, zoals Alfred Stevens, Edouard Manet en Constantin Meunier, cruciaal was voor de artistieke ontwikkeling van Ensor, komt op de tentoonstelling uitgebreid aan bod.

Intimi

Met één van die tijdgenoten, namelijk de zes jaar oudere Willy Finch, had Ensor een wel heel hechte band. Ze trokken samen de duinen in om te schilderen, deelden een atelier op een Oostendse zolderkamer en behoorden beiden tot Les XX. Die groep jonge, radicale artiesten rebelleerde tegen het verouderde academisme. Zowel werk van Finch als van Ensor, meer bepaald ‘De Oestereetster’ (1882), werd dan ook geweigerd op de officiële salons.

Ensor zocht zijn onderwerpen meestal niet ver. Zowel zijn leefomgeving, namelijk De Vlaanderenstraat waar hij het grootste deel van zijn leven woonde, Oostende, de zee en het interieur van de Brusselse, bevriende familie Rousseau, als zijn intimi komen vaak aan bod. Zo schilderde hij meerdere portretten, telkens vanuit een ander gezichtspunt, van zijn goede vriend Willy Finch. En ook zijn moeder vormde, tot op haar sterfbed toe, één van zijn geliefkoosde modellen.

Dwaalspoor

Ensor werd tijdens zijn leven omgeven door vrouwen. Zoals op ‘De verbazing van het masker Wouse’ (1889) speelt de ‘femme fatale’ dan ook vaak een hoofdrol in zijn werk. Wat het tafereel precies verbeeldt, blijft giswerk. En ook de betekenis van het woord ‘Wouse’ blijft tot nu toe een goed bewaard geheim. Wellicht is het een van de pogingen van Ensor om zijn toeschouwer op een dwaalspoor te zetten.

Die strategie paste hij wel vaker toe. Zo antidateerde hij bijvoorbeeld sommige van zijn werken. Zo vertelde hij dat hij ‘De mysterieuze dood van een godgeleerde’ (1880 en 1885/86) in 1880 gecreëerd had. Maar eigenlijk maakte hij het in twee fases. In een eerste fase tekende hij een monnik met opgeheven armen, bij de latere uitbreiding voegde hij een zuil met een kruisbeeld en een bisschop met zijn gevolg toe.

Die doelbewuste misleiding zorgt er dus mede voor dat we het universum van de Oostendse meester wellicht nooit zullen kunnen doorgronden. Al slaagt ‘Ensor Ontmaskerd’ er alvast in om een nieuw tipje van de sluier op te lichten.

Elien Haentjens

‘Ensor Ontmaskerd’, tot 13 februari in het ING Cultuurcentrum op het Brusselse Koningsplein. Bij partner Bozar loopt tot 23 januari de expo ‘Ensor, componist en schrijver’.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content