Deze tentoonstelling laat je kiezen: ben je een geruste ziel of een bangerik?

Knack-cultuurredacteur Jan Braet bezocht de expo Angstin het museum Dr. Guislain in Gent. ‘Angst vreet alles op wat er op zijn weg komt.’

In de psychiatrie worden talloze ziektefenomenen in verband gebracht met angst. Die primaire emotie werd uitgebreid bestudeerd. De wetenschap heeft angst aardig onder controle, zou je denken.

Het Gentse museum Dr. Guislain, onderdeel van het gelijknamige Psychiatrisch Centrum, heeft niet de minste moeite om het fenomeen te documenteren, gezien de grote expertise die het daarover bezit. Maar het huis heeft de ambitie om bij elke tentoonstelling de dingen ook, of zelfs in de eerste plaats, vanuit het oogpunt van de kunst te bekijken. Op dat terrein kan er natuurlijk weinig of niets klinisch worden geduid. Een kunstwerk laat zich niet plat analyseren, tenzij voor puur materieel-technisch onderzoek. In de kunst hoeft angst niet behandeld te worden. Ze wordt met beeldende middelen aangejaagd, gesuggereerd en vermengd met andere emoties.

Het moet gezegd: in de expo Angst wordt het onderwerp beter beschreven en historisch gedocumenteerd dan dat het wordt geëvoceerd door sterke autonome kunst. Is het de psychiatrische huisreflex die maakt dat nogal wat werken eerder gekozen lijken om een onderzoek of een stelling te illustreren dan om artistiek te overtuigen?

Zo liet de jonge Emmanuel Van der Auwera in het universitair ziekenhuis van Rijsel zijn hersenen scannen om het verband te zien tussen de activiteit in bepaalde hersenzones en specifieke emoties. Die zette hij dan om in 3D-prints, die gevoelens van afkeer, begeerte, angst en vreugde vertalen in evenveel bizarre, verbrokkelde vormen van een onbestemde kleur (Cabinet d’Affects).

Nog hopelozer is het geval van Horst Ademeit (1937-2010). Zijn keurige verzameling fotootjes van waterige polaroidkwaliteit laat troosteloze bouwwerven, verhakkelde fietsen, elektriciteitsmeters, thermometers en vervuilde sites zien. De witte randen van de foto’s zijn volgekribbeld met onleesbare stukjes tekst die naar verluidt het gevaar van koude stralen en onzichtbare bestraling documenteren. Deze uitlaatklep voor een vorm van obsessionele, irrationele angst werd door sommigen als conceptuele kunst bestempeld.

Wat een verademing is het dan om Robert Devriendts serie van drie ragfijn geschilderde miniatuurtjes te zien, hoewel ze evengoed teren op het effect van angst en dreiging. De kunstenaar laat de kijker zelf de klus klaren. Daarom laste ik de drie aparte delen van het werk zelf aan elkaar met een interpretatie van wat er gebeurd kon zijn in een bos, waarin ik eerst een rennende vrouw vanaf de rug zag, dan een tunnel met een man en zijn hond, en ten slotte een lege fles wodka op de grond (The Missing Script). Ik kon niet kiezen tussen mijn geruste ziel die geen vuiltje aan de lucht ontwaarde en de bangerik, die ernstig rekening hield met een aanranding.

In zijn kortfilm Plot Point gaat Nicolas Provost even suggestief om met het thema. Hij creëert een toenemende spanning, louter door een regie van bewegingen, gelaatsuitdrukkingen en machtsontplooiing bij politie en veiligheidsdiensten in New York. De plot stevent op een aanslag af, maar er gebeurt niets.

Het videofilmpje Die Zuckerdose biedt dan weer een zeldzaam verkwikkend moment tussen veel zware kost. Susanne Kutter laat een portie angst binnen in een huiselijk theeritueel: in een spel van vier handen boven de tafel maken we een schuchtere toenaderingspoging mee, afgeblokt door het verplaatsen van de suikerpot.

Dat daarna de huiskamer door een onzichtbare bulldozer wordt geplet, is misschien gewoon de vertolking van een paniekaanval bij degene wiens avances zopas zijn afgewezen. Angst vreet alles op wat er op zijn weg komt, of: Angst essen Seele auf zoals het in gebroken Duits heet bij regisseur Rainer Werner Fassbinder.