Hoe zou het nog zijn met… Michaïl Gorbatsjov

Van groot staatsman tot landsverrader. Weinig politieke figuren uit de voormalige Sovjetunie kennen vandaag de dag zo’n gemengde receptie als Michail Gorbatsjov.

Weinig politieke figuren uit de voormalige Sovjetunie kennen vandaag de dag zo’n gemengde receptie als Michail Gorbatsjov. In het Westen geldt hij over het algemeen als een groot staatsman, de man die het communisme op geweldloze manier heeft laten verdampen en het Oostblok ontdaan heeft van zijn kluisters. Voor veel Russen is Gorbatsjov echter ook een landsverrader, die de machtige Sovjetunie heeft laten verschrompelen tot een politieke dwerg, en wiens beleid een economische crisis heeft veroorzaakt waarvan de Russen zelfs vandaag nog niet helemaal hersteld zijn.

In het Westen krijgt Gorbatsjov krediet voor omwentelingen die hij eigenlijk per ongeluk heeft verwezenlijkt. Gorbatsjov heeft het communisme nooit willen afschaffen. Hij probeerde vooral de communistische partij te hervormen, omdat hij inzag dat het Sovjetsysteem van zijn voorgangers te repressief was en de maatschappij verlamde.

De twee basisconcepten van zijn politieke programma, glasnost (‘ruchtbaarheid’) en perestrojka (‘wederopbouw’), moest de getergde bevolking in de eerste plaats ademruimte gunnen, maar bleken te bruusk voor het dan al vastgelopen communistisch systeem. Tot op vandaag blijft Michaïl Gorbatsjov zichzelf een overtuigd communist noemen. Het verhinderde hem er niet van in 1997 in een relatief bizarre reclamespot te figureren voor Pizza Hut, de grootste pizzarestaurantketen ter wereld.

Sinds 2008 is Gorbatsjov mede-partijleider van de Onafhankelijke Democratische Partij van Rusland (NDPR), een centrumpartij die voor wettelijke en economische hervormingen ijvert. Net als alle hervormingsgezinde oppositiepartijen wordt ook de NPDR door de huid buitenspel gehouden. Hij is ook mede-eigenaar van de kritische krant Novaja Gazeta, en probeerde zich de afgelopen jaren in de oppositie te roeren, evenwel zonder al te veel succes. Hij is ook president van de Gorbachev Foundation, een non-profitorganisatie die zich bezighoudt met onderzoek naar de periode van de perestrojka.

Tegenwoordig doet Gorbatsjov wat een voormalig wereldleider hoort te doen: lezingen geven, kritiek geven op zijn opvolgers en door de publieke opinie straal genegeerd worden. Gorbatsjov is een fervent tegenstander van huidig Russisch president Vladimir Poetin, die hij ‘een belemmering’ vindt voor de democratie in zijn land. Zo leverde hij zware kritiek op de frauduleuze parlementsverkiezingen van december 2011, en veroordeelde hij ook het proces tegen de Kremlinkritische punkband Pussy Riot.

Met dergelijke uithalen haalt hij in de Westerse media nog steeds krantenkoppen. In eigen land blijft het doorgaans pijnlijk en oorverdovend stil. In de hedendaagse Russische politiek speelt Michaïl Gorbatsjov geen rol van betekenis meer. En dat heeft hij grotendeels aan zichzelf te danken. (JZ)