‘Hij schreef de soundtrack van ons land’: hoe Canada rouwt om Tragically Hipzanger Gordon Downie

Gordon Downie © Reuters
Karolien Vandersmissen Freelancejournaliste

Gordon Downie, frontman van de razend populaire rockband The Tragically Hip, heeft op 53-jarige leeftijd de strijd tegen kanker verloren. Meer dan alleen een singer-songwriter, was hij een excentriekeling, een poëet en een activist wiens liefde én kritiek voor zijn land de rode draad vormden in zijn werk, vertelt Canada-correspondente Karolien Vandersmissen.

Op 24 mei vorig jaar maakte The Tragically Hip via Facebook bekend dat zijn frontman Gordon Downie ongeneeslijk ziek was. Om het nieuws een beetje verteerbaarder te maken, kondigde de band meteen een tournee aan ter promotie van zijn nieuwste album ‘Man Machine Poem’. De aankondiging werd het belangrijkste item van het avondjournaal. Een afscheidstournee van de meest geliefde band van het land, daar was niemand op voorbereid.

Wilde weirdo

Toen ik van België naar Canada verhuisde, wist ik dat The Tragically Hip hier populair was, maar dat de liefde voor de band zo diepgeworteld zit in alle lagen van bevolking, daar had ik geen flauw benul van. Ik kende enkele Hip-hits uit mijn tienerjaren – ‘Courage’, ‘Ahead by a century’ en ‘At the 100th meridian’ – en daarmee was de kous af. De band, die in Europa of zelfs de VS nooit bijzondere veel airplay kreeg, verkocht hier met gemak stadions uit. Maar na amper één week naar Canadese radiozenders te luisteren, weet je het: The Hip is de belangrijkste band van het land.

Je kan moeilijk ontkennen dat Downie een van de meest omgeremde frontmannen ter wereld was

Muziekjournaliste en Hip-kenner Andrea Warner

Sinds Gordon Downie in 1984 frontman werd van The Tragically Hip, drukte hij meteen zijn stempel op de groep. Op het podium was hij een rare snuiter met grillige dansmoves die tussen en tijdens songs tirades afstak over de verloedering van de maatschappij, milieuzaken en politiek. Maar de excentrieke zanger, met zijn herkenbare stem, kaalgeschoren knikker en brede grijns, werd hier op handen gedragen. ‘Je kan moeilijk ontkennen dat Downie een van de meest omgeremde frontmannen ter wereld was’, zegt muziekjournaliste en Hip-kenner Andrea Warner. ‘Naast het podium was hij erg bescheiden, maar op het podium werd hij een wilde weirdo. Het was bijna sullig en net daardoor erg aandoenlijk.’

Maar wat maakt Gordon Downie en zijn band dan zo geliefd bij de Canadezen? Het antwoord is eenvoudig: The Tragically Hip ís Canada.

Soundtrack van Canada

Terwijl topartiesten als Neil Young, Joni Mitchell, Daniel Lanois, Arcade Fire, Bryan Adams en Leonard Cohen hun pijlen richtten op het buitenland, versterkten de leden van The Tragically Hip hun Canadese identiteit en verankerden ze zich steeds dieper in de Canadese cultuur. Erkenning in de States was geen must, voor hen kwam het thuisland eerst.

‘Gord Downie is ‘a true original’ en schrijft al dertig jaar de soundtrack van Canada’, tweette premier Justin Trudeau toen het nieuws van Downies ziekte bekendraakte.

https://twitter.com/JustinTrudeau/status/735119677542785025Justin Trudeauhttps://twitter.com/JustinTrudeau

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
550rich3153600000Twitterhttps://twitter.com1.0

En vandaag reageerde Trudeau in tranen op het verlies op Downie. ‘We zijn minder als land zonder Gordon Downie erin’, zei hij tijdens een persmededeling. ‘Gord’ hield zielsveel van dit land. En niet op een zweverige ‘oh, ik hou van Canada’-manier. Nee, hij hield van elk verborgen hoekje, elk verhaal, elk aspect van dit land dat hij zijn hele leven gevierd heeft.’

Stephen Dame, een 37-jarige leraar Engels en geschiedenis, is de grootste Hip-expert ter wereld. Sinds zijn elfde verdiept hij zich in de songteksten van de band. Hij zag al meer dan 50 concerten en onderhoudt al jarenlang Hipmuseum.com, een onlinenaslagwerk over de songs en geschiedenis van The Hip.

Volgens hem had Canada nood aan een band als The Tragically Hip: ‘We zijn een land met een groot minderwaardigheidscomplex. We hebben het gevoel dat we misschien niet opgemerkt worden of niet geapprecieerd worden omwille van onze neef in het zuiden, dus misschien hadden we wel een band nodig die stelde: ‘Je moet niet zeggen dat je beter dan iemand anders bent, maar je kan zeggen dat je anders bent. Je kan trots zijn op je cultuur. En daar hielp The Hip bij.’

Allesbehalve een nationalist

Downies songs zijn gelaagde, poëtische verhalen die zich afspelen in alle uithoeken van Canada, geïnspireerd op de omgeving, de cultuur en de geschiedenis van het land, hoe obscuur ook. Zelfs voor veel Canadezen is het onmogelijk zonder research meteen te vatten waar de songs over gaan. Maar voor folksongs of zeemzoete odes aan de heimat is er in hun repertoire geen ruimte. ‘Ik ben geen nationalist’, zei Downie ooit. ‘Ik begon niet zomaar Canadese referenties te gebruiken, maar wel omdat ik gebruik wilde maken van mijn geboorterecht: dit gigantisch land vol verhalen.’

‘Dat is de grote paradox van The Tragically Hip’, vertelt Dame. ‘Mensen houden ervan om met hun vlag te zwaaien, hun Molson (Canadese pils, nvdr.) te drinken en om over hen te praten in termen van ‘ze zijn niet Amerikaans. Ze zijn van ons’. Maar ik heb ‘Gord’ op het podium zien vertellen hoe je het nationalisme niet mag omhelzen, hoe je niet mag zeggen dat je beter bent dan iemand anders, hoe je verder moet kijken dan de imaginaire grenzen op een landkaart. Hij is heel zeker geen nationalist.’

The Hip vond inspiratie in de duistere kantjes van Canada. ‘Wheat Kings’ vertelt het waargebeurde relaas van een man die meer dan dertig jaar onterecht in de gevangenis zat, ’50 Mission Cap’ beschrijft de mysterieuze verdwijning van de beroemde hockeyspeler Bill Barilko, en in ‘At the 100th Meridian’ klaagt de band de verloedering van zijn thuisland aan: het is een smeekbede voor het volk om het verval in te zien en zich te herpakken.

‘Ik denk niet dat ik te veel politieke of pro-Canadese songs heb geschreven, of dat ik eender welk soort chauvinistisch, nationalistisch taalgebruik heb gehanteerde’, vertelde Downie in 2014 aan de Chronicle Herald. ‘Dat interesseert me niet en ik weet niet eens of ik dat zou kunnen schrijven als ik het zou willen, want ik voel dat niet echt.’

‘Eén land worden’

‘Gord’ was een echte good guy, iets wat de eeuwig vriendelijke Canadezen misschien nog het meest waarderen. Hij was één brok passie, die zich vurig inzette voor de dingen waar hij in geloofde. Met zijn ngo Ontario Waterkeeper streed hij voor schoon drinkwater en probeerde hij de bouw van een nieuwe Enbrigde-oliepijplijn tegen te houden.

Gordon Downie tijdens een optreden op het Woodstock music and arts festival in New York
Gordon Downie tijdens een optreden op het Woodstock music and arts festival in New York© Reuters

Maar zijn allergrootste stokpaardje was de verzoening tussen de Canadese inheemse volkeren en de rest van de bevolking. Canada bestaat dit jaar 150 jaar, maar terwijl het land zich in 2016 opmaakte voor een feestjaar, hield Downie het een spiegel voor: ‘De laatste 150 jaar zijn niet zo erg de moeite waard om te vieren als we zouden denken. Maar de volgende 150 jaar kunnen jaren zijn waarin een echt land wordt gebouwd. Stel je voor dat zij (de inheemse volkeren, nvdr.) een deel van ons zouden zijn en wij van hen, hoe geweldig cool zou dat ons maken? Dat is wat er ontbreekt als we donuts en hockey vieren. Opnieuw en opnieuw en opnieuw en opnieuw’, sneerde hij in oktober 2016.

Die maand stichtte hij het ‘Gord Downie and Chanie Wenjack Fund’, een instelling die verzoening, wederzijdse kennis en interesse tussen beide culturen moet aanwakkeren. Het was zijn manier om te garanderen dat zijn werk ook na zijn dood wordt verdergezet.

Ook uit ‘indiaanse’ hoek kreeg hij daarvoor appreciatie. De Assembly of First Nations, een koepelorganisatie van de inheemse volken, eerde hem tijdens een ceremonie in december met een Lakota-naam: Wicapi Omani, vrij vertaald als ‘Man die tussen de sterren wandelt’. ‘Om echt een land te worden, en onszelf echt Canada te noemen, moeten we één worden. We moeten voortaan het pad van verzoening bewandelen’, speechte de zanger, in tranen en bevend van ontroering. In juni 2017 werd Downie opgenomen in de Orde van Canada als appreciatie voor zijn inspanningen voor de inheemse volken.

Feminisme

Andrea Warner beschouwt The Hip ook als een feministische band. ‘Na een paar jaar kwamen ze tot de vaststelling dat hun publiek alleen maar bestond uit blanke dronken mannen en ze hebben echt bewust geprobeerd om een diverser publiek te creëren. Ze wilden meer gendergelijkheid in het publiek en ze bewezen daarmee niet gewoon lippendienst. Ze maakten letterlijk veranderingen aan hun sound. Ze hebben niet noodzakelijk veel volbloed feministische songs, maar ze hebben ook niet veel songs waarin het gaat over de mannelijke blik en dat is ook heel belangrijk’, merkt ze op. ‘Veel van hun songs zijn genderneutraal.’

Het nummer ‘She didn’t know’ gaat bijvoorbeeld over een vrouw die afrekent met haar gewelddadige partner. ‘Montreal’, waarvan enkel een bootleg bestaat, bezingt de massamoord die in 1989 plaatsvond op een hogeschool in Montréal: de moordenaar schoot toen 14 vrouwen dood.

Afscheidstournee

Op 22 juli startte The Tragically Hip zijn afscheidstournee, al weigerde de band het zo te noemen. In een reeks concerten doorkruisten Downie en co. het land van west naar oost, om uiteindelijk te eindigen in hun thuisstad Kingston, Ontario. Vijftien concerten op vier weken tijd: een hels tempo voor een terminaal zieke man, maar Downie leek onoverwinnelijk, ondanks de emotionele premisse van de tour. Hij was een vulkaan van energie, een steunpilaar voor zijn fans én groepsleden.

Op 20 augustus troepten duizenden mensen samen in parken en op pleinen en vulden ze talloze cafés en woonkamers voor het allerlaatste Tragically Hip-concert, dat live werd uitgezonden door de Canadese openbare omroep CBC. Van de 36 miljoen Canadezen zaten er die avond 11,7 miljoen voor de buis.

Samen met een honderdtal fans bekeek ik het concert in Moby’s Pub, een cafeetje op Saltspring Island aan de westkust, waar ik dat weekend verbleef. Het zat tot de nok toe vol met mannen en vrouwen van alle leeftijden: van tieners tot zeventigers. ‘Ze zijn onze Rolling Stones’, zegt Stephen Dame. ‘Het brede publiek toont aan hoe lang de band al meegaat.’

Die samenhorigheid was ongezien en werkelijk ontroerend: er werd gedronken, gelachen, meegezongen en gejuicht. Maar er werd ook gesnotterd, een heel concert lang. Ik zag hoe vreemden elkaar huilend in de armen vielen, hoe fans, jong en oud, non-stop de tranen van hun wangen veegden. Iedereen wist dat het einde van Gord Downie ook het einde van de band betekende, zelfs al delen de vier andere leden – Paul Langlois, Rob Baker, Gord Sinclair en Johnny Fay – in de songcredits. ‘Gord Downie streefde altijd naar een gelijkwaardige benadering van de band, ze deden samen interviews’, vertelt Warner. ‘Hij probeerde heel hard om niet de enige stem van de band te zijn. De bijdrage van iedereen was van belang voor het succes van het geheel.’

Gord Downie omarmt gouverneur General David Johnston alvorens hij de rang van 'Member in the Order of Canada' krijgt toegekend in Ottawa op 19 juni 2017.
Gord Downie omarmt gouverneur General David Johnston alvorens hij de rang van ‘Member in the Order of Canada’ krijgt toegekend in Ottawa op 19 juni 2017. © Reuters

Zelfs tijdens het laatste Hip-concert maakte Downie tot twee keer toe van de gelegenheid gebruik om het op te nemen voor de rechten van de inheemse bevolking. ‘Justin Trudeau is daar en hij probeert hem aansprakelijk te houden en een gesproken belofte te laten maken. Dat je je sterfbed, je laatste adem gebruikt om te vechten voor een betere toekomst voor het hele land, dat is behoorlijk krachtig en provocatief’, aldus Warner.

Dankbaarheid

Downies passie en optimisme waren zijn grootste aandrijfkracht. In oktober lanceerde hij nog een soloalbum. ‘Het gaat goed met me, alles lijkt op een of andere manier steek te houden’, vertelde hij toen aan CBC-journalist Peter Mansbridge. ‘Ik denk dat ik hiermee geluk heb gehad (…) Ik werd niet geraakt door een trein. Het geeft me een lange tijd om dingen te doen die ik altijd al wilde doen. Ik ben dankbaar.’

‘Toen ik hun werk begon te bestuderen, ontwaarde ik een soort van positief existentialisme’, merkt Stephen Dame op. ‘Het idee dat je moet genieten van de dag, dat de kleine ergernissen in het leven, narcisme en kleine geschillen je geen seconde mogen bezighouden, want je bent er binnenkort niet meer, dus het is tijd om te leven, lief te hebben en te lachen. Dat is precies de filosofie waaraan hij zich vasthield.’

Downie overleed dinsdag na een maandenlange strijd tegen een erg agressieve hersentumor. Zijn familie maakte het nieuws woensdag bekend. Hij laat een vrouw, vier kinderen, vier bandleden en een stevige stempel op zijn land na. Een land in rouw.

33 jaar lang zorgde The Hip voor de muziek bij herinneringen van miljoenen Canadezen: van eerste liefjes, lange autoritten, barbecues op een warme zomeravond of ontwaken op ijskoude ochtenden. Niemand ontsnapt eraan en dat zal de komende jaren ook niet veranderen. ‘Als je naar een school gaat in dit land, als je naar een hockeyarena of een winkelcentrum gaat of als je in dit land de radio aanzet, dan hoor je The Hip. The Tragically Hip was er, is er zal er waarschijnlijk voor altijd zijn’, besluit Dame.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content