Waar Batman v Superman écht over gaat

Voor wie zich afvraagt hoe een rijkeluiszoontje met een vleermuizenpak het überhaupt kan halen van een vliegende alien met laserogen en bovenmenselijke kracht: dat wordt dus níét de inzet van Batman v Superman: Dawn of Justice. De echte vraag is: kan DC Comics het, negen jaar na The Dark Knight, eindelijk nog eens van Marvel halen?

Mocht u het zich afgevraagd hebben: Batman v Superman: Dawn of Justice is wel degelijk de correcte spelling van de titel. Op uitdrukkelijk verzoek van regisseur Zack Snyder werd er een ‘s’ weggelaten – en is de titel dus niet Batman vs Superman. Eén letter verschil, maar met een geinig resultaat: onder comicnerds, sowieso het slag mensen dat zich wel eens durft te verliezen in details, is er sindsdien discussie over hoe Batman v Superman nu exact uitgesproken dient te worden. Er zijn aanhangers van ‘Batman and Superman’. Er zijn verdedigers van ‘Batman versus Superman’. En er zijn puristen die systematisch van ‘Batman vee Superman’ gewagen.

U kunt het ook gewoon op Dawn of Justice houden. Werkt ook.

In elk geval: die ‘s’ is niet zomaar een detail. Volgens Snyder is dat ‘een subtiele poging om te vermijden dat iedereen denkt dat het een klassieke versus-film wordt’. De ultieme strijd tussen Batman en Superman lijkt Batman v Superman dus niet te worden. De eerste trailers suggereren dat Batman en Superman hun bonje ergens halverwege de film bijleggen om het samen op te nemen tegen de ware slechterik van de film: generaal Zod. Sowieso was de kans klein dat Superman en Batman onoverkomelijke ruzie zouden krijgen. Voor 2017 staat namelijk The Justice League Part One aangekondigd, een film waarin Batman en Superman zij aan zij het superheldenteam van DC Comics aanvoeren. Meer dan een op zich staande film is Batman v Superman een opstapje naar nóg iets groters.

Batman en Superman zijn niet de enige superhelden die de komende maand hun ruzie uitvechten. Begin april staat Marvels Captain America: Civil War op het programma, waarin Iron Man het aan de stok krijgt met Captain America. Ook dat is de aanzet tot iets groters: Avengers: Infinity War, dat in 2018 verschijnt. Opnieuw een superheldenteam, maar dan van Marvel. En dat is geen toeval. De echte strijd in Batman v Superman is niet die tussen Batman en Superman. Het is zelfs niet die tegen generaal Zod of Lex Luthor. De echte strijd van Batman v Superman is die van DC tegen Marvel Comics.

Voor de leken: DC – kort voor Detective Comics – is het superheldenhuis met Superman, Batman, Aquaman en Wonder Woman onder zijn meest prominente leden. Marvel beheert een portfolio met onder meer Spider-Man, Iron Man, de Hulk, X-Men, Captain America en Guardians of the Galaxy. Op stripvlak beconcurreren de twee giganten elkaar al decennia, maar de jongste tien jaar zijn de twee ook een filmstrijd gestart. En die strijd heeft DC, dat nochtans met de grootste superhelden in de arena trad, tot nu toe verloren. Zwaar verloren.

Voor het begin van de tweestrijd moeten we terug naar 2008. Eind april van dat jaar kwam Marvels Iron Man uit, de eerste van hun eigen filmproducties; in juli pakte DC uit met The Dark Knight, het tweede deel van Christopher Nolans Batman-trilogie. Op papier kwam die laatste film als winnaar uit de bus: The Dark Knight werd de vierde film in de geschiedenis die meer dan 1 miljard dollar ophaalde; Iron Man hield het op 585 miljoen dollar. Ook bij de critici haalde The Dark Knight het moeiteloos. Heath Ledger zette een iconische versie van The Joker neer. Regisseur Christopher Nolan vond Batman heruit als een donkere, realistische post-9/11-held.

En toch werd er dat jaar harder gejuicht bij Marvel.

U moet weten: anders dan The Dark Knight was Iron Man een gigantisch risico. In de jaren 90, toen Marvel in financiële moeilijkheden zat, had het de filmrechten van Spider-Man en X-Men verkocht, de grootste namen in hun gamma. Om hun eigen filmplannen te verwezenlijken kon Marvel enkel een beroep doen op zijn B-team. Iron Man was op dat moment een superheld die nauwelijks weerklank had – zeker buiten Amerika. En ook in het team achter de film zaten geen grote namen. De regisseur was Jon Favreau, vooral bekend voor zijn regie van Swingers en als het ex-lief van Monica in Friends. De hoofdrol was voor Robert Downey Jr., een acteur die op dat moment zo onberekenbaar was dat geen enkele maatschappij in Hollywood hem wilde verzekeren. Dat was dan ook de echte betekenis van Iron Mans resultaat aan de box office: 585 miljoen voor een film over een superheld waar niemand op zat te wachten, van een regisseur die niks verwezenlijkt had en met een hoofdacteur van wie niemand wist of hij op de set zou opdagen. Dat is veel. Heel veel.

En dan was er nog dat andere ding. In de aftiteling van Iron Man zat er een klein bonusfilmpje waarin superspion Nick Fury, gespeeld door Samuel L. Jackson, Tony ‘Iron Man’ Stark de eerste keer ontmoet: ‘You think you’re the only superhero in the world? Mr. Stark, you’ve become part of a bigger universe. You just don’t know it yet.’ Waarna Fury de zin uitsprak die de toekomst van de blockbuster zou veranderen: ‘I’m here to talk to you about the Avenger Initiative.’The Dark Knight mocht dan Batman heruitgevonden hebben, Iron Man had net het hele genre geherdefinieerd.

In België, dat veel minder heeft met de superheldencultuur, is er niet zo veel over geschreven, maar het Avengers Initiative heeft het uitzicht van de hedendaagse blockbuster veranderd. Het was een idee dat even revolutionair als megalomaan was. Marvel was van plan om vijf films te maken, met Iron Man, de Hulk, Captain America en Thor, die allemaal naar de eerste Avengers-films toe werkten, waarin de vier superhelden aan elkaars zijde streden. Om vervolgens dat trucje nog twee keer over te doen, elke keer met nóg meer superhelden. Bovendien zouden alle films hetzelfde universum delen – een idee dat in de comics al langer bestond, maar in de cinema helemaal nieuw was. Geen prequels, sequels, spin-offs en reboots meer, maar één groot ‘Marvel Cinematic Universe’. Wie wilde weten waarom Loki de slechterik was in The Avengers, moest Thor gezien hebben. Wie wilde weten waar de Tesseract waar Loki naar op zoek gaat vandaan komt, moest Captain America: The First Avenger kijken. En wie wilde weten waarom die Tesseract überhaupt zo belangrijk was, keek best achteraf naar Guardians of the Galaxy. Concreet: voor u The Avengers: Age of Ultron helemáál kon snappen, diende u achtereenvolgens Iron Man, The Incredible Hulk, Iron Man 2, Thor, Captain America: The First Avenger, The Avengers, Iron Man 3, Thor: The Dark World, Captain America: The Winter Soldier én Guardians of the Galaxy te kijken.

Dat was geschift.

En nóg geschifter: het werkte. Sinds Iron Man heeft Marvel wereldwijd 9,084 miljard dollar verdiend aan zijn universum. Zelfs Ant-Man, een film over een man die mieren kan controleren, haalde vorige zomer een half miljard op. Dat is alsof Laurent ‘goed voor de groepssfeer’ Ciman straks voor 45 miljoen naar Atletico Madrid verkast omdat hij iets met de Rode Duivels te maken heeft. Negen jaar lang al geeft het B-team van Marvel het grote DC slaag aan de box office. En dat alles gebaseerd op één simpel inzicht: de superhelden zelf doen er niet toe, het is dat logo met ‘Marvel’ aan het begin van de film dat telt.

Laat nu net dat zijn wat DC met Batman v Superman probeert te bereiken: een eigen universum creëren. Behalve Batman en Superman zullen ook Wonder Woman, The Flash en Aquaman in Dawn of Justice opduiken. Dat is niet alleen om de fanboys blij te houden: Wonder Woman krijgt in 2017 een eigen film; Aquaman en The Flash staan gepland voor 2018. En tussendoor is er dus The Justice League Part One. Tot 2020 heeft DC tien films gepland die zich in het DC Extended Universe zullen afspelen. En dat is enkel fase één.

Toch lijkt het DC Extended Universe geen kopie van het Marvel Cinematic Universe te worden. Als Batman v Superman een indruk geeft van wat ons te wachten staat, gaat DC straks inzetten op prestigieuze, artistiek verantwoorde blockbusters. Of toch: prestigieuzer en artistiek verantwoorder dan de Marvelfilms. Terwijl The Dark Knight Batman in een grauwe wereld binnenloodste, kwam Iron Man in 2008 terecht in een minder zwaar op de hand, relativerend universum. Om de fanboys tevreden te houden, stak de film vol cameo’s en verwijzingen die enkel comic nerds konden achterhalen. Om de gewone kijker tevreden te houden stak er flink wat humor en metacommentaar in. En om de globale kijker tevreden te houden, staken er enkele universele thema’s in. Sindsdien is Marvel niet meer van die formule afgeweken. Het merk Marvel – en dat logo aan het begin van de film – staat garant voor escapistische, entertainende blockbusters, zonder veel boodschap of maatschappelijke pretentie, die nooit excelleren, maar ook nooit teleurstellen. ‘Films die oké zijn’, zeg maar.

Dat merk wordt streng bewaakt door de eigenaars. Marvel heeft iets van het Hollywoodstudiosysteem van de eerste helft van vorige eeuw: alle macht en alle creatieve controle zit bij de producer. In het geval van Marvel is dat Kevin Feige, hoofd van Marvel Studios. Hij is het die de richting bepaalt. Niet de regisseurs. Niet de acteurs. En dat doet hij met ijzeren hand. Jon Favreau, de regisseur die het hele universum in gang zette, mocht na Iron Man 2 opstappen wegens creatieve meningsverschillen. Joss Whedon, regisseur van Avengers 1 en 2, samen goed voor 3 miljard dollar, gaf aan dat hij de derde Avengers-film niet meer zou regisseren wegens de druk van bovenaf. Acteur Terrence Howard ging in discussie over zijn loon na Iron Man: hij werd vervangen door Don Cheadle. Edward Norton wilde creatieve inbreng tijdens The Incredible Hulk: Mark Ruffalo mocht zijn plek innemen. Volgens hardnekkige geruchten hebben Chris Evans, Chris Hemsworth en Mark Ruffalo, respectievelijk Captain America, Thor en de Hulk, slechts tussen de 2 en 4 miljoen dollar gekregen voor The Avengers – apennootjes voor hoofdrollen in een film die anderhalf miljard dollar binnenrijfde. De enige ster in het Marvel Cinematic Universe is Marvel zelf.

DC probeert daar nu een alternatief voor te bieden. De regisseur van Batman v Superman is Zack Snyder, een grote jongen in de blockbusterwereld sinds 300, Watchmen en de Superman-reboot Man of Steel, die ook nog eens volledige creatieve controle over de film krijgt. De cast ziet er bepaald indrukwekkend uit, met Ben Affleck als Batman, Amy Adams als Lois Lane, Jesse Eisenberg als Lex Luthor en Michael Shannon als generaal Zod. Eerder dan Marvel te imiteren, poogt DC de lijn van The Dark Knight door te trekken. DC geeft de creatieve macht aan de regisseurs en de acteurs. Een pientere zet, alleen blijft de vraag: is het genoeg voor DC om zich opnieuw naast Marvel te hijsen? Gaat zo’n aanpak ook voor pakweg Wonder Woman werken? En kun je een volledig universum wel in stand houden zonder van bovenaf alles te controleren?

Eén ding is zeker: de komende jaren wordt een van de grootste duels in de blockbustergeschiedenis uitgevochten. En wie er ook wint, de verliezer is nu al bekend: de filmliefhebber. Meer bepaald: de blockbusterliefhebber. Nu DC de weg van Marvel bewandelt – en ook Sony’s X-Men met Deadpool soortgelijke plannen heeft – zullen er de komende jaren alleen nog maar meer superheldenfilms op ons afkomen. Voor blockbusters als Interstellar – die geen shared universe hebben, niet op een strip gebaseerd zijn, niet op jongeren mikken en niet op de wereldwijde box office mikken – zal er minder en minder plek zijn. Veelzeggend is dat Mad Max: Fury Road het moeilijk heeft om een sequel los te weken bij Warner Bros – waarschijnlijk wegens gebrek aan interesse vanuit China. Dat is de staat van de blockbuster vandaag: in tijden waarin Marvel, DC en Sony’s X-Men de box office in handen hebben, wordt een sequel voor een film met 400 miljoen dollar omzet, zes Oscars en enorme kritische bijval als een te groot financieel risico beschouwd.

In plaats daarvan krijgt u straks dus Aquaman, een film over een superheld met kieuwen die kan communiceren met vissen.

Ook leuk.