Van Trainspotting tot Donnie Darko: hoe de sequeltrend nu ook de cultfilm bereikt

Met weldra T2 Trainspotting en wat later Donnie Darko lijken ook cultfilms te vallen voor de lokroep van de sequel. Maar er zijn cruciale verschillen met de blockbustervariant. Of waarom we niet per se uitgemolken versies van een langvervlogen hype hoeven te verwachten.

Menig filmliefhebber gromt al langer over het overaanbod aan sequels in de bioscoop. Star Wars, Star Trek, Transformers, zowat alles van Marvel: het lijstje is eindeloos. Meestal zijn zulke vervolgen vooral een economische keuze. Beproefde formules met vertrouwde personages lokken nu eenmaal volk naar de zalen, en brengen dus geld in het laatje. Niets nieuw onder de zon, horen we u denken? Wel: de trend lijkt zich nu ook te verschuiven naar de sector van de indie- en cultfilms.

Steeds meer eigenzinnige regisseurs besluiten een vervolg aan hun reeds bestaande verhalen te breien. T2 Trainspotting van Danny Boyle verschijnt binnenkort in de Belgische zalen en ook Richard Kelly maakt plannen voor een opvolger van zijn langspeeldebuut Donnie Darko. In televisieland is het dan weer uitkijken naar het langverwachte derde seizoen van Twin Peaks.

Het lijkt misschien vreemd om sequels te maken op films die net werden gelauwerd om hun frisse en vernieuwende karakter. Volgens Dirk Van Extergem, cultfilmkenner en programmator van het Offscreen Film Festival, heeft dat een reden. ‘Trainspotting en Donnie Darko waren successen omdat ze er wonderwel in slaagden de tijdsgeest te vatten. Typisch aan cult is de particuliere relatie die je als kijker met de film hebt. Door de jaren heen werd er een hele fanbase opgebouwd. Er zijn dus genoeg mensen die zitten te wachten op een vervolg.’

Op zich bestaan zulke cult- en indiesequels al langer. The Fall of a Nation (1916) van Thomas Dixon Jr. wordt algemeen beschouwd als de eerste sequel in de Hollywoodgeschiedenis. De bedoeling was om het succes van het controversiële The Birth of a Nation (1915) van D.W. Griffith te evenaren, maar Dixon zag zijn film floppen.

Er zijn ook succesvollere voorbeelden. Ingmar Bergman leverde aan het begin van de jaren zestig met Through a Glass Darkly, Winter Light en The Silence een thematische trilogie af die gerust als meesterwerk mag worden beschouwd. The Godfather: Part II (1974) vinden heel wat mensen beter dan het eerste deel. De Trois Couleur-trilogie (1993-1994), gebaseerd op de idealen van de Franse Revolutie, van de Poolse Krzysztof Kieslowski was goed voor talloze filmprijzen. En dan is er nog grensverlegger Lars von Trier. In 2005 maakte hij met het slavernijdrama Manderlay een opvolger van Dogville (2003). Samen met een nog te verschijnen film zullen ze het drieluik USA- Land of Opportunities vormen. Wat bovenstaande filmparels bindt is dat er een groots verhaal wordt verteld. Te groot om in één film te proppen. De regisseurs grepen niet terug naar eerdere succesen uit gemakzucht of winstbejag, wel om hun creativiteit zoveel mogelijk te benutten.

Van Extergem ziet independent-sequels ook als een kans. ‘Vaak is de eerste versie gemaakt met weinig middelen. Wanneer de film dan plots een succes wordt, kan de regisseur de kans grijpen om een vervolg te maken met een groter budget en dus minder beperkingen in zijn creativiteit. Vooral bij horrorfilms gebeurt zoiets vaak, denk maar aan Dawn of the Dead (1978) en Evil Dead II (1987).’

In afwachting van T2 Trainspotting en de tweede Donnie Darko houdt menig cinefiel zich bezig met de hamvraag: kozen de regisseurs voor een artistiek verantwoorde terugkeer of voor een gespijsde bankrekening? ‘Ik heb er wel vertrouwen in’, zegt Van Extergem. ‘Van iemand als Danny Boyle verwacht je toch meer dan een platte franchise. Het valt af te wachten of ook de arthouseliefhebber massaal naar de zalen trekt voor zo’n sequel. De hype evenaren, dat zal moeilijk worden.’

Dat weet ook Todd Solondz. Vorig jaar verscheen Wiener-Dog, zijn onverwachte sequel op Welcome to the Dollhouse (1995). De Amerikaanse coming-of-ageprent over de aandoenlijke elf-en-een-halfjarige Dawn Wiener deed indertijd menig indiehart smelten. De opvolger werd positief onthaald, maar het succes van de eerste film zal hij nooit evenaren. Het verrassingseffect is vervlogen, de ninetiesvibe valt niet meer te recupereren.

‘Nostalgie speelt een belangrijke rol bij zulke films’, aldus Dirk Van Extergem. ‘Het verbaast me niet dat mensen net nu teruggrijpen naar films uit hun jeugd. Het zijn onzekere tijden, alles lijkt te veranderen. Een film als T2 Trainspotting voelt vertrouwd, alsof de tijd even heeft stilgestaan.’

Richard Linklater bewees eerder al met Before Sunrise (1995), Before Sunset (2004) en Before Midnight (2013) dat nostalgie geen slechte raadgever hoeft te zijn, zolang het niet de enige beweegreden is. In achttien jaar tijd zagen we Céline (Julie Delpy) en Jesse (Ethan Hawke) groeien van lichtjes naïeve, impulsieve twintigers tot kibbelende ouders. Op sublieme wijze toont Linklater hoe relaties écht zijn, zowel de schoonheid als de lelijkheid ervan. Na al die jaren lijkt het alsof Céline en Jesse persoonlijke vrienden zijn geworden. Het is een van de belangrijkste krachten van een sequel: je sluit de personages in het hart.

Ook het surrealistische fantasydrama Donnie Darko (2011) staat in het collectief geheugen van een hele generatie gegrift. Toen regisseur Richard Kelly onlangs liet weten plannen te hebben voor een sequel, lokte dat zowel enthousiasme als teleurstelling uit. Voor de een is het een langverwacht cadeau, de ander vindt dat Kelly maar beter met zijn poten van het origineel afblijft. Niet onbegrijpelijk, want Donnie Darko kende al een vervolg, weliswaar van een andere regisseur en met een andere cast. Het jammerlijke S. Darko (2009) van Chris Fisher beledigde de fans en moet het met een schrale score van 13% op Rotten Tomatoes stellen.

Richard Kelly klinkt alvast veelbelovend over zijn versie. ‘Ik denk dat er zich in dat universum iets grootser en ambitieuzer kan afspelen’, aldus Kelly in een interview met HMV. ‘Maar het zal tijd en geld kosten. Ik wil zeker zijn dat we het budget krijgen om het goed te doen. Een nieuw verhaal heeft nu eenmaal middelen nodig. Ik wil eerst een andere film lanceren en dan kan ik het opnieuw bekijken.’

Op T2 Trainspotting is het minder lang wachten. De film verschijnt op 1 maart in de Belgische zalen. In de trailer wordt ons alvast een trip down memory lane beloofd. Gevloek, geweld, grimmige nachtclubs en special effects: de elementen die de eerste film zo populair en memorabel maakten, zullen ook verweven zitten in T2 Trainspotting. Sommige scènes uit de eerste film worden zelfs bijna letterlijk overgenomen. Een vette knipoog naar de fans.

Vraag is of ook het jongere publiek, dat de hype rond het origineel niet meegemaakt heeft, de film zal weten te smaken. De impact zal ongetwijfeld minder groot zijn, maar dat wil niet zeggen dat het een uitgemolken versie van het origineel hoeft te worden. ‘Ik heb op zich geen probleem met sequels’, zegt Dirk Van Extergem. ‘Zolang de filmwereld maar blijft inzetten op vernieuwing. We moeten oppassen dat films niet gemaakt worden met een business model dat leidt tot uitputting. Het is zoals in de landbouw: als je altijd dezelfde gewassen teelt, krijg je vroeg of laat problemen. Dat gezegd zijnde, kijk ik wel uit naar het vervolg op Trainspotting en Donnie Darko.’

In het buitenland waren de meeste reacties op T2 Trainspotting opvallend positief, zie onder meer de vijfsterrenrecensie van The Independent, waaruit blijkt dat Schotland nog steeds even shite is als in 1996. Het belooft een prettig weerzien met Renton, Spud en co. te worden.