Tupac, de biopic: de dood van een einzelgangster

All Eyez on Me, de biopic over Tupac Shakur, heeft na jarenlang gepalaver een releasedatum: 14 juni, niet toevallig zijn geboortedag. Slechts één andere datum zou toepasselijker zijn geweest: 13 september. Op die dag in 1996 stierf 2Pac, de grootste rapper van zijn generatie, nadat hij in de straten van Las Vegas was neergekogeld. Hij was vijfentwintig. Niet dat hij sindsdien ver weg is geweest, maar toch: 2Pac has re-entered the building.

Twee jaar geleden stelde hiphopmagazine XXL een overzicht samen van rappers die 2Pac in de voorbije twee decennia bij naam hadden genoemd in hun rhymes. De lijst klokte af op meer dan zéstig namen. Interessanter dan tussen het kleinere grut te speuren naar de prominenten (Eminem, Ice Cube, Lupe Fiasco, The Game, Lil Wayne) is uit te vlooien wat al die nakomers nu zo aan 2Pac waarderen. Dat varieert behoorlijk.

ASAP Ferg tikt voor 2Pac zijn pet aan omdat die Hennessy bliefde, een onder zwarte Amerikanen geliefd cognacmerk. J. Cole buigt voor Pacs aantrekkingskracht op zelfs toen al niet meer zo jonge popkoninginnen: ‘Medal of honor / I’m feelin’ on top like ‘Pac when he slept with Madonna.’ Bij anderen vernauwt/verbreedt 2Pac dan weer gezwind tot een sixpack: Cash Out pocht dat hij evengoed overal zijn bast ontbloot en hangbuikfiguur Rick Ross fantaseert een eind weg met ‘Take off my shirt and show my abs like I’m Tupac’.

Maar vooral dat op die befaamde buik zo demonstratief de woorden ‘thug life‘ waren getatoeëerd, heeft veel verbeeldingen op hol doen slaan. De thug met wie 2Pac zich vereenzelvigde, was weliswaar geen gangster in de gebruikelijke zin, maar veeleer een jonge, zwarte man die elke dag moet bakkeleien om te overleven. Rappers als BWA Kane, Chevy Woods of Mac Dre begrepen dat nog enigszins, C-Murder hoegenaamd niet: ‘Strapped with a TEC-9 a MAC-10 and two Glocks / Dumpin’ niggas in ditches ‘cause I’m a thug like Tupac’, rapt hij zich belachelijk in Hustlin’. C-Murder zit tegenwoordig trouwens een levenslange celstraf uit – u mag raden voor welk vergrijp. Voorts eert Foxy Brown 2Pac om zijn ‘attitude’, en Casey Veggies omdat hij respect had afgedwongen – oftewel ‘juice’, naar de gelijknamige misdaadfilm uit 1992 waarin Shakur zijn eerste hoofdrol speelde. Tot slot zijn er nog degenen die voor de geëngageerde of dichterlijke kant van 2Pac een welgemeende word up over hebben, zoals Lil B in Freedom of Redman in Green Island.

Een hele boterham. Maar dat was 2Pac zelf ook. Een Engelse boterham misschien, want niet alles aan hem ging op het eerste gezicht even goed samen.

Veel retrospectieves over Tupac Amaru Shakur vangen aan met de avond die hem het leven kostte. Nochtans waren zijn jeugdjaren evenmin een lachertje. Shakur wordt geboren in 1971, amper een maand nadat zijn moeder, Black Panthers-militante Afeni Shakur, uit de gevangenis is vrijgelaten. Even had het erop geleken dat de zwangere vrouw daar driehonderd jaar moest brommen. Maar het gerecht laat de beschuldigingen – ze zou samen met andere Panthers enkele New Yorkse gebouwen hebben willen opblazen – bij gebrek aan bewijs vallen. Tupac en zijn vier jaar jongere stiefzusje Sekyiwa worden alleen door Afeni opgevoed. Zijn biologische vader, William Garland, laat zich al gauw niet meer zien. Zijn stiefvader Mutulu Shakur, net als Tupacs ouders een zwarte revolutionair, pleegt in 1981 een gewapende overval op een geldtransport waarvoor hij vandaag nog altijd in de bak zit. Aan het subversieve activisme van zijn moeder zal de kleine Tupac een dubbel gevoel overhouden: buitenshuis preken voor een rechtvaardiger bestaan voor zwarten betekent minder quality time voor hém. Een deel van zijn opvoeding krijgt de jongen dan ook op straat in de armlastige New Yorkse wijk East Harlem. ‘Panthers, pimps, pushers and thugs / Hey yo, that’s my family tree’, rapt hij later niet zonder nostalgie in Nothin But Love.

Wanneer de Shakurs eind jaren 80 naar Baltimore verhuizen, zodat Tupac er aan de gerenommeerde School for the Arts kan studeren, krijgt hij een heel ander referentiekader voor zijn neus. Zijn dagen bestaan er uit leren acteren, dansen, schrijven en dichten. Hoe ver had Tupac die interesses nog kunnen ontwikkelen als het gezin na enkele jaren niet was verkast naar Marin City, een getto ten noorden van San Francisco, aan de andere kant van het land? Inmiddels is Tupac zestien en de crackverslaving van zijn moeder drijft hem het huis uit. Hij belandt bij foute bendevrienden, al zal hij als geboren einzelgangster nooit tot zo’n troep toetreden. Bij Digital Underground, een rapcrew uit het nabijgelegen Oakland, rapt hij zich in de kijker. In 1991 verschijnt zijn eerste eigen plaat 2Pacalypse Now. 2Pac heeft nog maar vijf jaar voor zich, maar die zullen tot barstens toe gevuld zijn.

In 1992 krijgt 2Pac zijn eerste filmhoofdrol in Juice, een misdaaddrama van regisseur Ernest Dickerson. Hij geeft gestalte aan Bishop, een licht ontvlambare gangsta in wording. Volgens sommigen heeft 2Pac de agressieve, psychopatische kant van Bishop nooit helemaal van zich kunnen afschudden. Lang duurt het dan ook niet voor hij tegen de arm der wet botst. In augustus 1992 vuurt iemand uit zijn entourage onbeheerst 2Pacs pistool af, bij een schermutseling na een van zijn optredens in Marin County. De verdwaalde kogel treft een zesjarig jongetje op zijn fiets dodelijk in het hoofd. Aanvankelijk volgt er geen aanklacht wegens gebrek aan getuigen, drie jaar later zal 2Pac een minnelijke schikking treffen met de ouders van het kind. In april 1993 raakt hij slaags met rapper Chauncey Wynn van de groep M.A.D., die hij met een baseballknuppel te lijf gaat. Hij krijgt tien dagen cel en vijfendertig uur gemeenschapsdienst aan zijn broek. In oktober van datzelfde jaar zoekt hij heibel met twee dronken agenten, die hij van achteren beschiet. De aanklacht wordt ingetrokken. In 1994 staat hij voor de rechter omdat hij Menace II Society-coregisseur Alan Hughes met een loden pijp heeft aangevallen nadat die ervan had afgezien een van 2Pacs songs in zijn film te gebruiken. Vonnis: vijftien dagen effectief.

Er volgen nog wel meer arrestaties voor slagen en verwondingen of wapenbezit, maar misschien is het punt wel dit: sinds hij naam heeft gemaakt en de zwarte jeugd van de hele natie naar hem opkijkt, doet 2Pac te hard zijn best om zijn authenticiteit als manhaftige rapper in de verf te zetten. Zoals Jeff Pollack, die Pac in zijn rol van drugdealer regisseerde in de film Above the Rim (1994), later opmerkt: ‘Hij zuigt de aandacht naar zich toe. He’s the guy you love to watch.’

Dat was hij, en hij wist het.

Maar het spel loopt uit de hand. In december 1994 maakt 2Pac zijn opwachting in een rechtbank in Manhattan. In een rolstoel. Hij komt er het verdict aanhoren van de aanklacht wegens seksueel geweld die een twintigjarige aanbidster een jaar eerder tegen hem en drie andere mannen heeft ingediend. De vrouw geeft weliswaar toe 2Pac enkele dagen voor de feiten te hebben gepijpt op de dansvloer van een Manhattanse nachtclub, maar toen ze weigerde die handeling te herhalen in 2Pacs hotelkamer, werd ze daar naar eigen zeggen verkracht. 2Pac pleit onschuldig maar loopt voor zijn medeplichtigheid een – lichte – celstraf op: anderhalf tot vierenhalf jaar. En die rolstoel? De dag voor de uitspraak had 2Pac drie overvallers op zijn dak gekregen in de lobby van een New Yorkse studio. Toen de rapper probeerde te verhinderen dat ze er met zijn peperdure juwelen vandoor gingen, kwam hem dat op vijf kogels in zijn lijf te staan.

Slachtoffer en dader in één etmaal: typisch.

Maar dat is niet alles. Volgens 2Pac was de overval een gecamoufleerde moordpoging, bevolen door de New Yorkse rapper The Notorious B.I.G. en diens labelbaas Sean ‘Puff Daddy’ Combs. De twee ontkennen elke betrokkenheid.

In juni 2014 zal een opgenomen telefoongesprek opduiken uit 1995, tussen Tupac en zijn vriend Sanyika Shakur (geen familie), waarin de rapper zelfs de fellatiofan uit Manhattan bij dat complot betrekt. Toen duidelijk werd dat hij er op voornoemd proces met een milde straf af zou komen, zou besloten zijn hem op een andere manier onschadelijk te maken. Overdreven? Niet volgens zijn kompaan Dr. Dre destijds. ‘Hij leeft precies zoals de meeste jonge brothers, met dit verschil dat het hele land zijn doen en laten volgt. Terwijl brothers elke dag worden beschoten, in de cel gegooid, van allerlei shit beschuldigd. Daar is niks nieuws aan. Dat is nu eenmaal hoe wij leven en geld verandert daar geen zak aan.’

Hoe dan ook, qua complotten was dat nog niks. 2Pac komt uiteindelijk vrij na ongeveer een jaar, nadat zijn nieuwe broodheer, Marion ‘Suge’ Knight van het in LA gevestigde Death Row Records, een borgsom van zo maar even 1,4 miljoen dollar voor hem onder het balieraampje heeft geschoven. Zo wordt 2Pac, die in Californië als adolescent eerst nog de roepnaam MC New York had aangenomen, officieel ingelijfd bij de West Side. Hij laat er geen gras over groeien. Eerst neemt hij All Eyez on Me op, de eerste serieuze dubbelplaat uit de hiphopgeschiedenis. Daarna zwiert hij voor de b-kant van single How Do U Want It de beruchte diss-song Hit ‘Em Up op band. Als een razende vaart 2Pac uit tegen de rappers aan de oostkust, die hij voor de ‘aanslag’ in New York verantwoordelijk acht. Aan zijn vroegere vriend The Notorious B.I.G. deelt hij ook nog een knietje onder de gordel uit: ‘I fucked your bitch, you fat motherfucker.’ De dame in kwestie, r&b-zangeres Faith Evans, valt uit de lucht.

Reacties, al dan niet op rijm gezet, blijven niet uit. Pers en publiek smullen van de vijandigheden tussen de Death Row-kliek aan de westkust en de Bad Boy-kluit in het oosten. Inmiddels staat All Eyez on Me op één in de Billboard 200. Maar lang kan Knight niet van zijn investering genieten. Op 7 september 1996, na een boksmatch tussen Mike Tyson en Mike Sheldon in het MGM Grand Hotel in Las Vegas, cruisen Suge Knight en 2Pac aan het hoofd van een Death Row-colonne naar Knights exclusieve 662-club op East Flamingo Road. Aan het kruispunt met Koval Lane komt een witte Cadillac naast Knights zwarte BMW rijden. Dertien schoten worden op Knight en zijn passagier afgevuurd. 2Pac vangt vier kogels, waarvan er eentje zijn rechterlong doorboort. Zes dagen later bezwijkt Tupac Shakur in het ziekenhuis aan zijn verwondingen. ‘Ik heb altijd gedacht dat ik neergeschoten zou worden’, had hij na het incident in New York gezegd. ‘Ik geloof dat alles in Gods handen rust.’

Tot op vandaag circuleren allerlei wilde theorieën over de nooit opgehelderde moord. Een afrekening lijkt plausibel: de Crips-bende uit LA zou haar tegenstanders van de Bloods hebben willen treffen, waarvan Suge Knight een steunpilaar was. Een andere mogelijkheid is dat de East Side haar werk heeft willen afmaken. Fantasierijker is de piste dat Suge Knight zijn goudhaan zélf wilde slachten omdat die dood nog méér kon opbrengen – de Death Row-kluizen puilden uit van de onuitgebrachte 2Pac-tracks. En in de categorie ‘van de pot gerukt’: 2Pac zou vandaag nog leven en net zoals de geslepen vijftiende-eeuwse Italiaanse politicus Macchiavelli (wiens werk hij in de gevangenis had bestudeerd) zijn eigen dood hebben geënsceneerd om zo zijn vijanden te verschalken. Goed, onder het pseudoniem Makaveli had 2Pac inderdaad al de plaat The Don Killuminati: The 7 Day Theory opgenomen, die amper twee maanden na zijn dood uitkomt. Maar dat hij in werkelijkheid naar Cuba zou zijn gevlucht om bij zijn tante Assata Shakur te gaan wonen, dat geloven alleen dezelfde lui die The Notorious B.I.G., zes maanden na 2Pac eveneens vanuit een voorbijrijdende auto gemold, onlangs op het Griekse eiland Kreta nog een barbecue zagen aansteken.

Na zijn dood werd Tupacs lichaam verdacht snel gecremeerd. De as verdween op mysterieuze wijze, net als de begrafenisondernemer die de crematie had uitgevoerd. Maar al die gekheid heeft niet kunnen verhinderen dat 2Pac eenentwintig jaar later nog stevig verankerd zit in het Afro-Amerikaanse bewustzijn. ‘Hij zou een zwarte leider zijn geworden’, liet East Coast-rapper Nas optekenen in het boek Tupac Remembered. Volgens hem wilden hij en 2Pac de groteske rivaliteit tussen oost- en westkust voor eens en altijd beslechten. ‘He wanted to bring the shit together.’

Of 2Pac ooit genoeg boven het dodelijke gekrakeel tussen Bloods en Crips of oost en west had kunnen uitstijgen, is giswerk. Vast staat dat de zwarte gemeenschap vandaag nog altijd door geweld wordt verdeeld, en de nood voelt aan een verzoenende dan wel sterke roerganger, zoals een Martin Luther King of Malcolm X dat ooit waren. Gek is het dus niet dat Kendrick Lamar, de belangwekkendste stem van de hedendaagse hiphop, zich openlijk afvraagt of híj dat moet zijn. Opmerkelijk is de manier waarop hij dat heeft gedaan: aan het eind van zijn plaat To Pimp a Butterfly (2015) is een bij elkaar geknipt en geplakt interview te horen waarin Lamar Tupac Shakur om raad vraagt.

Kendrick Lamar: Hoe lang zal het duren, denk je, vooraleer niggas beseffen dat ze een oorlog aan het voeren zijn die ze niet kunnen winnen en dat ze daar beter mee ophouden?

Tupac Shakur: In dit land heeft een zwarte man maar zo’n vijf jaar waarin hij zijn maximale kracht kan uitoefenen. Als tiener ben je nog sterk, ben je bereid gewichten te heffen en terug te schieten. Maar als je hier eenmaal dertig bent, is het alsof ze het hart en de ziel uit de zwarte man wegrukken.

Lamar: Gek, want als een van de kinderen van jouw nalatenschap kan ik je in alle eerlijkheid zeggen dat we in een heel woelige tijd leven, dus wilde ik je vragen wat je denkt dat de toekomst voor mij en mijn generatie in petto heeft?

Shakur: Ik denk dat bij de volgende rellen niggas niet zomaar wat winkels zullen plunderen. Het wordt een bloedbad, en Amerika heeft dat nog niet door. Amerika denkt dat we het niet menen, maar we menen het wél. Die keer zal er worden gemoord. Het wordt zoals Nat Turner in 1831 in this muthafucka.

Op 2Pacs rug, net onder de boodschap ‘Fuck the world’, stond centraal in een groot kruis ‘Exodus 1831’ getatoeëerd. Geen verwijzing naar een Bijbelpassage, wel naar een slavenopstand uit 1831, geleid door Nat Turner, een diepgelovige man die beweerde dat hij de opdracht voor zijn bloedige verzet van Hogerhand had gekregen. Die historie kon u eerder dit jaar overigens herbeleven in de film The Birth of a Nation van Nate Parker. Dat 2Pacs rugtatoeage ook opduikt in een van de trailers voor zijn eigen filmbiografie All Eyez on Me, doet sommigen vrezen dat regisseur Benny Boom een opruiende toon zal aanslaan. Maar geen vooroordeel uitspreken hier: holle slagzinnen als ’the truth behind the headlines’ of ’the man behind the legend’ laten nog ruimte voor interpretatie. Zoals al bleek uit de lijst van XXL: Tupac Shakur was zowel hedonist, macho, straatvechter, vredesboodschapper als poëet. Ga er maar aan staan om dat in 137 minuten in balans te brengen, zoals nu wordt verwacht van Boom, de man die het All Eyez on Me-project na jaren aanslepen uiteindelijk heeft voltooid.

Vooral 2Pacs dubbelzinnige houding tegenover vrouwen in zijn teksten – nu eens medelevend en teder, dan weer seksistisch en haatdragend – heeft altijd veel controverse veroorzaakt. Nochtans, in een audiofragment dat pas lang na zijn dood het internet vond (googel op ‘interview’ en ‘Angie Martinez‘), legt hij zijn standpunt haarfijn uit: ‘I love women, but I hate bitches.’ Tot de eerste groep behoorden alleszins zijn moeder (voor wie hij de sentimentele song Dear Mama schreef), zijn zus en zijn verloofde Kidada Jones, dochter van Michael Jackson-producer Quincy Jones. Die was aanvankelijk niet opgezet met de romance. ‘Maar op een dag zag ik hen in een restaurant zitten. Als een idioot stapte ik van achteren op hem af, sloeg mijn handen op zijn schouders en zei: ‘We moeten eens praten.’ Als hij toen een pistool had gedragen, hadden ze mij in een kist mogen leggen.’

Dat All Eyez on Me de box offices zal doen daveren, leidt geen twijfel: twee jaar geleden deed Straight Outta Compton, de biopic over hiphopgroep N.W.A., al hetzelfde. Wie weet, misschien zal 2Pacs zoveelste renaissance wel paal en perk stellen aan de tegenwoordig in zwang zijnde mumble rap – tamme jonge wolven als Lil Yachty die nauwelijks moeite doen hun woorden verstaanbaar uit hun mond te persen, laat staan er betekenis of engagement aan te kleven.

In zijn (figuurlijke) graf krabt 2Pac zich over zijn kale knikker, en prevelt hij wat hij bij leven al had verklaard: ‘Ik beweer helemaal niet dat ik de wereld zal veranderen. Maar ik garandeer je dat ik de vonk zal geven aan het brein dat dat wél zal doen.’