‘The Square’ wint de Gouden Palm door de aap uit te hangen

© Magnolia Pictures
Dave Mestdach
Dave Mestdach Chef film van Knack Focus

De Zweedse regisseur Ruben Ostlund wint de Gouden Palm voor The Square, een sociologische komedie over de aap in ieder mens.

Hoe keurig gekleed hij er ook bijloopt, hoe beschaafd hij zich soms ook gedraagt en hoe diep hij ook kan nadenken over kunst, media en maatschappij: in feite is de mens weinig meer dan een driftige aap die de rede meteen overboord kiepert van zodra hij in het nauw gedreven wordt, of hij zijn hormonen voelt opborrelen. Dat is althans de these die de Zweedse regisseur Ruben Ostlund uitdraagt in zijn sociologische komedie The Square. De film kreeg de prestigieuze Gouden Palm op het 70ste filmfestival van Cannes.

Voor zijn dik 160 minuten durende cringe comedy – die al grijnzend de grenzen van het burgerlijke fatsoen aftast – baseerde Ostlund zich op een gelijknamige kunstinstallatie die hij ook zelf maakte. Het basisconcept? Teken een vierkant uit op de vloer van een museum en geef de bezoekers mee dat het een veilige omgeving is waarbinnen niets kan gebeuren en iedereen braaf voor elkaar zorgt.

Is het mogelijk, zo vraagt Ostlund zich af, dat mensen zich binnen zo’n afgebakende plek écht heel even aan die afspraken houden? Of zijn de sociale, economische en seksuele impulsen die ons voortdrijven zo krachtig dat zelfs dat te veel is gevraagd?

De film heeft qua sfeer en ambitie iets weg van Maren Ade’s u003cemu003eToni Erdmannu003c/emu003e, de komische revelatie van Cannes vorig jaar.

Ondanks het conceptuele vertrekpunt levert dat geen droge, theoretische film op, maar een serie wrangkomische vignetten gedrapeerd rond de lotgevallen van een museumdirecteur. Die wil uitpakken met een nieuwe tentoonstelling, waarvan The Square één van de meest besproken werken moet worden, maar één en ander loopt niet zoals de snoeverige culturo had gepland. Zijn portefeuille op straat wordt op straat gestolen, hij beleeft een onenightstand met een journaliste, de online promocampagne voor de tentoonstelling gaat om de foute reden viraal en hij moet zich tussendoor ook nog over zijn puberende kinderen ontfermen.

Het hybride resultaat – een film vol slimme ideeën en rake observaties, maar ook wat onevenwichtig en daardoor te langdradig – heeft qua sfeer en ambitie iets weg van Maren Ade’s Toni Erdmann, de komische revelatie van Cannes vorig jaar. Alleen kiest Ostlund voor een strakke mise-en-scène, observeert hij zijn menselijke beestjes meer vanop een afstand en blijft zijn sociale satire een stuk cerebraler dan bij Ade het geval was.

Bovendien is de 43-jarige Ostlund – die zijn carrière begon met skifilms en documentaires – niet aan zijn proefstuk toe inzake het analyseren van sociologische processen op film. In Play (2011) legde hij de multiculturele samenleving en de urban jungle onder de loep, met het ambigue verhaal van een Zweeds jongetje wiens gsm wordt afgenomen door migrantenjongeren. In het al even naargeestige Turist (Force Majeure) (2014), waarvoor hij een Oscarnominatie kreeg, dissecteerde hij de traditionele nuclear family, door in te zoomen op een huisvader die bij een lawine eerst zijn smartphone redt en zich daarna pas om zijn gezin bekommert.

Ostlund bouwt zijn films steevast op rond incidenten die bourgeoismaskers doen vallen, en nestelt zich met die constructivistische aanpak in de slipstream van Michael Haneke.

Ostlund bouwt zijn films steevast op rond incidenten die bourgeoismaskers doen vallen, en nestelt zich met die constructivistische aanpak in de slipstream van Michael Haneke. Maar dan zonder diens zwartgallige wereldbeeld over te nemen, of met visceraal geweld de confrontatie op te zoeken. Ondanks alle pijnlijke, bittere en gênante passages die in zijn films, en dus ook in The Square, de revue passeren toont Ostlund vooral compassie en empathie, zelfs wanneer zijn personages dat, na al hun onbeholpen en/of egocentrische gedrag, nog nauwelijks verdienen.

Bovendien balanceert hij veel vaker dan Haneke op de grens tussen ernst en scherts, waarbij je soms niet goed weet of je nu verondersteld wordt in de lach te schieten, dan wel weg te kijken uit plaatsvervangende schaamte. Dat is ook het geval in de meest memorabele, én langste (15 minuten!), scène van The Square: een galadiner ter gelegenheid van een nieuwe tentoonstelling, waarbij een performancekunstenaar een aap nadoet, maar dan met zoveel overgave dat de aanwezige gasten – en bij uitbreiding de kijkers – er hoogst ongemakkelijk van worden. Of hoe de aap uithangen je zowaar zelfs de Gouden Palm kan opleveren.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content