Saïd Boumazoughe kijkt terug op ‘Patser’: ‘Veel kritiek vanuit de Marokkaanse gemeenschap’

Er valt over te discussiëren, maar Patser zou weleens de belangrijkste Vlaamse publieksfilm sinds De zaak Alzheimer geweest kunnen zijn. Acteur Saïd Boumazoughe blikt terug.

Met meer dan 350.000 bezoekers in ons land, 50.000 in Frankrijk en een historische 100.000 kijkers in Nederland was Patser het grote gelijk van Adil en Bilall.

Maar nog opvallender was met welk publiek ze dat deden: een publiek dat jong, stedelijk en divers was. Veranderde Erik Van Looy vijftien jaar geleden de perceptie van wat een Vlaamse film was, dan toonden Adil en Bilall dat je anno 2018 geen F.C. De Kampioenen 3 of De collega’s 2.0 hoeft te maken om in Vlaanderen volle zalen te trekken. Het lukt ook met een urban blockbuster. Patser was geen hype of toevalstreffer. Het was een nieuwe generatie kijkers en makers die van zich liet horen.

‘Heeft dat je echt verrast?’ zegt Saïd Boumazoughe (31), die in Patser Volt speelt en dit jaar ook al scoorde met het toneelstuk Drarrie in de nacht, de rapformatie SLM en drie passages in De slimste mens ter wereld. ‘Dan zegt dat vooral iets over jou, denk ik. Want dit zat er al even aan te komen.’

Het succes van Patser heeft jou niet verbaasd?

Boumazoughe: Nee. Adil en Bilall hadden al naam gemaakt als regisseurs. Ik had al een publiek als acteur en als rapper bij SLM. Nora Gharib was opgevallen in K3 zoekt K3 en had tienduizenden volgers met haar vlog. Junes Lazaar had in So You Think You Can Dance gezeten. Het witte Vlaanderen had het misschien niet door, maar er leefde qua publiek al even iets in de ondergrond. Als je dat dan combineert met een ster als Matteo Simoni, weet je dat er iets kan gebeuren.

Op dat vlak ben ik eigenlijk wat teleurgesteld. Ik dacht dat er nóg meer kijkers zouden zijn. Met Nederland en Frankrijk erbij komen we aan 500.000. Dat is niet slecht. Maar pas met een miljoen kijkers hadden we echt geschiedenis geschreven. Patser had in de top tien aller tijden moeten staan. Dan was het statement nog veel groter geweest. Pas dan hadden ze niet om ons heen gekund. Maar goed: het is een begin.

Was Patser een statement?

Boumazoughe: Zeker. Hier zijn wij. Gebruik ons. Dat was wat Patser voor mij betekende. Er is een enorm potentieel aan Vlaams-Marokkaans talent en publiek dat onbenut blijft.

Ik weet nog dat er op de première wat discussie was over hoe we het zouden aanpakken. Er was even sprake van dat de cast op kamelen zou binnenrijden – het was tenslotte een film met Marokkanen. Dat was niet slecht bedoeld, meer als een flauwe grap, maar het zei vooral iets over hoe nieuw dit voor iedereen was. Ga maar na: de laatste Vlaamse film met een verhaallijn over Marokkanen was Kassablanka uit 2002. Die film is zestien jaar oud. Als je dan ineens een primetimemoment krijgt met een Vlaams-Marokkaanse film, is het logisch dat niemand goed weet hoe je dat moet aanpakken.

Had Kassablanka écht de laatste hoofdrol voor een Marokkaans personage?

Boumazoughe: Ja. In Firmin traint Chris Van den Durpel een Marokkaanse bokser – Said Assissi. En in Los mochten er van Jan Verheyen enkele Marokkaanse jongeren relschoppen in Borgerhout en wat ruiten ingooien. Meer is er niet geweest – en ik ken de Vlaamse filmgeschiedenis behoorlijk goed op dat vlak. Vlaamse Marokkanen zijn nooit deftig vertegenwoordigd geweest, ook niet op tv of in de muziek. Als witte man die zichzelf voortdurend vertegenwoordigd ziet, is dat blijkbaar moeilijk in te schatten, maar die representatie doet ertoe.

Daardoor waren er nauwelijks kansen voor Marokkaanse acteurs. Af en toe mag je een bordkartonnen crimineel, een relschopper of een terrorist spelen, maar meer diepgang zit er niet in de rollen die je aangeboden krijgt. Dat er nu een film bestaat van Marokkaanse regisseurs met een grotendeels Marokkaanse cast die zich in een Marokkaans milieu afspeelt, is op zich al een statement.

De cijfers tonen dat er ook een publiek voor was. Een jong, divers publiek dat nog niet eerder door de Vlaamse cinema was aangeboord. Zullen we dit soort films meer zien?

Boumazoughe: Ik hoop het wel. Ik merk dat jongeren heel anders naar die Vlaams-Marokkaanse cultuur kijken. ‘Ewa ja’ – een uitdrukking met Marokkaanse roots – was vorig jaar het kinderwoord van het jaar. Dat is geen toeval. De zestienjarige Tobias Van Camp of Pieter Lenaerts die vandaag in een grote stad woont, gebruikt Marokkaanse straattaal en heeft een Turk, een Congolees of een Marokkaan als beste vriend. De jongeren van vandaag beschouwen diversiteit als iets heel vanzelfsprekends. Het zijn de volwassenen die er een complex identiteitsdebat van maken. SLM of Patser zijn voor hen geen statements, het is gewoon muziek en film die bij hun leefwereld hoort. Ik las dat Kees de Koning, de baas van Top Notch, in jullie blad zei dat het jonge mensen zijn die bepalen in welke richting de popcultuur opschuift. Als dat klopt, ziet het er goed uit.

Je klinkt wel niet onverdeeld blij, moet ik zeggen.

Boumazoughe: Ik ben blij met het succes van Patser en kan niet wachten op Patser 2 en Patser 3, laat daar geen misverstand over bestaan. Ik had alleen gehoopt dat het meer zou zijn. Niet zozeer qua cijfers, maar vooral qua erkenning. Ik wilde Vlaamse prijzen winnen. Neem nu de Ensors: Patser heeft in Oostende geen enkele juryprijs gewonnen, zelfs niet voor Matteo Simoni als beste acteur. Enkel de publieksprijs was voor ons. Dat is een beetje ons verhaal: het publiek is mee, maar de erkenning volgt niet.

Dan vraag je je af waarom je het eigenlijk doet. Adil en Bilall hebben een heleboel bruggen gebouwd zodat elke Vlaming naar hun film zou komen. Dimitri Vegas & Like Mike deden mee. Gene Bervoets deed mee. Matteo Simoni kreeg een hoofdrol.

Hoe gevoelig lag dat eigenlijk?

Boumazoughe: Matteo? Gevoelig. Hoe je het ook draait of keert, dat is whitewashing. Mijn eerste reactie was ook: wat komt Matteo hier doen? Waarom moet je een Marokkaanse hoofdrol door een Italo-Belg laten spelen? Het statement van de film was ook groter geweest als pakweg Nora de hoofdrol had gehad. Maar we hebben dat intern besproken en ik snapte de uitleg van Adil en Bilall. De film moest een zo groot mogelijk publiek bereiken en had een Vlaamse ster nodig om dat te doen. Matteo heeft dat uiteindelijk fantastisch gedaan. Ik hou van Matteo. Maar als je dat soort toegevingen doet, is het extra pijnlijk als je vervolgens nog altijd genegeerd wordt.

Je mag niet vergeten dat we vanuit de Marokkaanse gemeenschap ook veel kritiek op de film hebben gehad. Ik krijg hier op het Kiel vaak te horen dat we de Marokkanen belachelijk hebben gemaakt. Mensen spreken mij er ook op aan dat er drank en drugs in de film zitten en we de clichés van de criminele Marokkaan bevestigen. Ik zal me daar niet tegen verdedigen. Het is entertainment. Het is fictie. Maar we moeten ons wel verantwoorden in de Vlaams-Marokkaanse gemeenschap. Dan helpt het als je kunt laten zien waarom je het doet.

Op muzikaal vlak zie je iets soortgelijks. Met NoMoBS haalde je zes jaar geleden op eigen kracht 650.000 views voor de video van Zehma, maar niemand heeft er ooit over geschreven. SLM heeft met Ewa ja en Kifesh twee jaar op rij een grote en een bescheiden hit te pakken met respectievelijk 2,2 miljoen en 500.000 views. Dat zijn zeer mooie cijfers waar je – in verhouding – zeer weinig over hoort.

Boumazoughe: De nominaties van de MIA’s zijn net bekendgemaakt, en dit is het tweede jaar op rij dat we genegeerd worden. Zelfs in de categorie urban was er voor ons geen plek. Alle liefde voor de collega’s, maar ik snap niet dat wij niet genomineerd zijn. Met onze cijfers en ons parcours verdienen we een volwaardige plek in de media en mogen ze ons niet wegzetten als een fait divers.

Ik denk ook dat mensen niet snappen hoe moeilijk die weg is voor een Vlaamse Marokkaan. Als Marokkaanse rapper zijn er net iets meer obstakels. Alles wat ik doe, moet ik verantwoorden. Het is continu balanceren voor ons, maar dat lijkt niemand bij de MIA’s te beseffen.

Waarom wil je een MIA of een Ensor als je 2,2 miljoen views en 500.000 bezoekers hebt? ?

Boumazoughe: Ik wil dat de film- en de muziekwereld ons erkennen, en niet alleen in bezoekers- en luistercijfers. In Nederland is dat anders. Mocrorap – rap van Marokkaanse Nederlanders – is daar echt een fenomeen. Nederlanders zijn mercantieler: als ze zien dat de cijfers er zijn, kijken ze niet meer naar de kleur. Dat bestaat hier niet. Enkel MNM is mee met wat we doen. Zelfs de festivals boekten ons afgelopen zomer niet. Terwijl me met Ewa ja meer dan een miljoen streams en twee miljoen views hebben en Kifesh een MNM Big Hit was – de eerste Vlaamse hiphoptrack in vier jaar tijd. Dan vraag ik me af: wat moeten we nog meer doen?

Weet je, de Vlaamse cultuurwereld speelt in Vlaanderen heel hard op safe. Bestuurd door mammoeten die willen dat we in de ijstijd blijven. Veel mensen in de culturele wereld denken dat ze de waarheid in pacht hebben, maar ze beseffen niet dat ze ook de norm uitdragen voor de volgende generatie. Negeer ons nu en dan zijn we over twee jaar weer een generatie jongeren kwijt.

Je bent echt boos, zo lijkt het.

Boumazoughe:Ik ben niet boos. Het is gezonde frustratie. Ik ben een strijder. Als het niet lukt via de film, dan probeer ik het via het theater. Als het niet lukt via het theater, dan probeer ik het via de muziek. Ik blijf pushen in alle richtingen, tot we een volwaardige plek hebben. Ik heb geen zin om te stoppen en weer naast elkaar te leven in gescheiden culturen zoals we zolang gedaan hebben.