In Memoriam: Claude Chabrol

Zondag is Nouvelle Vague-pionier Claude Chabrol op 80-jarige leeftijd overleden. Knack Focus-hoofdredacteur Patrick Duynslaegher blikt terug op de belangrijkste films van deze Franse cineast.

Claude Chabrol was, samen met Jean-Luc Godard en François Truffaut, de grondlegger van de Nouvelle Vague-beweging. Uit zijn films sprak een gevoel voor (bijtende) humor, een hang naar mysterie en een liefde voor lekker eten.

Knack Focus-hoofdredacteur Patrick Duynslaegher selecteerde 10 fragmenten uit zijn invloedrijk oeuvre en voorzag die van commentaar.

1. La femme infidèle (1969)

Dit buitengewoon dubbelzinnig overspeldrama is de sleutelfilm uit Chabrols beste periode, toen hij in een filmcyclus met steeds terugkerende personages (Hélène, Charles, Paul, vaak gespeeld door dezelfde acteurs, in het bijzonder zijn toenmalige echtgenote Stéphane Audran) een ongeëvenaarde kroniek schetste van de ‘bourgeoisie pompidolienne’.

2. Le Boucher (1969)

Dorpsonderwijzeres (Stéphane Audran) uit de Périgord valt voor slager (Jean Yanne) die ook psychotische slachter is. Begint als gemoedelijke provincieschets, vloeit over naar psychologische thriller en mondt uit tot aangrijpende liefdestragedie.

In de trailer zit een prachtig staaltje van Chabrols meesterlijke juxtapositie van het bedrieglijk idyllische en het afschuwwekkende: picknickende schoolkinderen ontdekken op een hoger gelegen rots een lijk nadat plotseling bloeddruppels op hun witte boterhammen sijpelen.

3. Juste avant la nuit (1971).

‘Il faut bien que je sois puni d’une façon ou d’une autre,’ roept Michel Bouquet tegen zijn vriend François Périer, wiens vrouw hij tijdens een uit de hand gekopen SM spelletje gedood heeft. Chabrols grootse bespiegeling en bezinning over schuld en boete, biecht en neurotische strafobsessie.

4. Que la bête meure (1969).

Alhoewel Chabrol een boek over Hitchcock schreef, was hij nog meer beïnvloed door Fritz Lang, zoals blijkt uit dit noodlotsdrama over een vader (Michel Duchaussoy) die op zoek gaat naar de chauffeur die zijn zoontje van de weg maaide en vluchtmisdrijf pleegde. Hierbij de scène waarin de vader ook voor ’t eerst de dader (Jean Yanne) ontmoet, die inderdaad een ‘beest’ blijkt te zijn. Dit is ook een van die grandioze maaltijdscènes waar Chabrol in excelleerde. Fascinerend hoe hij zijn karakters ontleedt via hun tafelmanieren (of in dit geval het ontbreken van). Van de fijnproever Chabrol is ook bekend dat hij zijn locaties koos in functie van de goede restaurants in de buurt.Omdat het prettiger werken was als iedereen lekker had getafeld.

5. Les noces rouges (1973)

Een ongelofelijk knappe scène uit Chabrols vrije versie van The Postman always rings twice. De corrupte burgemeester (Claude Pieplu, grandioze karikatuur van Franse zelfvoldaanheid) confronteert zijn ontrouwe vrouw (Stéphane Audran) en haar minnaar (Michel Piccoli), een gemeenteraadslid en buigt de situatie in zijn voordeel om door Piccoli te chanteren. Prachtig staaltje van Chabrols discreet virtuoze mise-en-scène: terwijl de burgemeester helemaal niet rond de pot draait, draaien de personages om elkaar heen in een subtiele choreografie van bewegende camera en bewegende personages. De emoties worden onderdrukt tot Audran in een ongecontroleerde huilbui uitbarst. En dan dit finale shot waarin ze in de auto zit te snikken, maar je haar tranen niet ziet, wel de ruitenwisser die de kletsende regen wegveegt.

6. La cérémonie (1995)

Chabrol bewerkt een Ruth Rendell ‘mystery’ (A Judgement in Stone) tot een wrede tragikomedie over de klassenstrijd. Chabrols strategie is even venijnig als subversief: hij doet alles opdat we ons zouden vereenzelvigen met de keurige bourgeoisfamilie Lelièvre, die gecultiveerd is, operaminnend en ogenschijnlijk open van geest. Wat de slachting van de familie door de nieuwe meid (Sandrine Bonnaire) en de gestoorde postbediende (Isabelle Huppert) door wie ze zich op sleeptouw laat nemen, des te schokkender maakt. Dit alles gevat in een mise-en-scène die zo meesterlijk is dat je er paf van staat.

7. Violette Nozière (1978)

De eerste samenwerking tussen Chabrol en toen nog piepjonge Isabelle Huppert, die schittert als de mythomane gifmengster die dubbelleven leidt en haar ouders probeert om te brengen als die het bedrog ontdekken. Gebaseerd op crimineel fait-divers dat in de jaren ’30 Frankrijk in de ban hield. Chabrol maakt er sombere epoquefilm van die haaks staat op de nostalgische retro-trend uit die periode. De toon is sarcastisch en genadeloos.

8. Une affaire de femmes (1988).

Isabelle Huppert in een ascetische glansrol: zonder enige valse pathos is ze ronduit aangrijpend als een jonge vrouw die tijdens de Tweede Wereldoorlog probeert te overleven door van clandestiene abortussen een lucratief zaakje te maken. De engeltjesmaakster is zich van geen kwaad bewust tot ze wordt aangegeven en in juli 1943 een van de laatste vrouwen in Frankrijk wordt die op de guillotine sterft. Chabrol tekent haarfijn de hypocrisie van weldenkend Frankrijk en de harteloosheid van de magistratuur die de smeekbede ‘Ayez-pitié des enfants de ceux qu’on condamne’ in de wind slaan.

9. L’oeil du malin (1962)

De titel van deze vroege Chabrol zou ook het volledige oeuvre van Chabrol kunnen samenvatten.

Jacques Charrier speelt in dit drama over een jaloerse obsessie een mislukte jonge schrijver die verliefd wordt op de Franse vrouw (Stéphane Audran) van een succesvolle Duitse schrijver. Als ze geen interesse voor hem toont, probeert hij hun huwelijk te breken. Chabrol maakt er een virtuoze oefening van in subjectieve vertelling, met de camera als l’oeil du malin’ en de toeschouwer als jaloerse observator. Een van de grootste commerciële fiasco’s uit Chabrols carrière, maar de (her)ontdekking overwaard.

10. Les fantômes du Chapelier (1982)

Chabrols eerste Simenon-verfilming (later zou nog Betty volgen). Michael Serrault vertolkt de rol van zijn leven als de hoedenmaker die ook een wurger is maar door zijn spitsvondige krankzinnigheid uitstijgt boven de kleingeestige, middelmatige notabelen van een klein Bretoens stadje waar het _ Simenon oblige _ zeer vaak regent. Charles Aznavour is de nederige kleermaker die als enige Serraults spelletjes doorziet en hem bij zijn nachtelijke uitstapjes voortdurend op de hielen zit.

Chabrol over zijn Simenon bewondering: ‘Dès que j’ai à traiter des trucs extravagants que je ne connais pas ou qui ne m’intéressent pas, je trouve dans Simenon à peu près toutes les perversions possibles.’

Patrick Duynslaegher