Honderd jaar Universal in twintig mijlpalen

Op 30 april viert filmstudio Universal Pictures zijn honderdste verjaardag. De oudste Hollywoodstudio is al honderd jaar gespecialiseerd in het brengen van filmentertainment. Van ‘Frankenstein’ tot ‘Jurassic Park’, de geschiedenis van Universal in 20 mijlpalen.

Iedereen kent het wel: het moment waarop de lichten in de bioscoopzaal dimmen en de glorieuze wereldbol van Universal op het scherm verschijnt, bijgestaan door het welgekende deuntje. Voor velen staat het zelfs onlosmakelijk verbonden met hun eerste filmervaring. Wie herinnert zich niet toen ze voor het eerst werden bedwelmd in angst door de dreigende tonen uit ‘Jaws’, toen ze de tijd van hun leven beleefden met ‘Back to The Future’ of toen ze hun jeugdjaren herbeleefden met ‘American Graffiti’. Achter die onbetaalbare filmmomenten zit een geschiedenis, de geschiedenis van een van de meest iconische filmstudio’s uit de Amerikaanse filmwereld.

Traffic In Souls(1913)
De oorsprong van Universal ligt bij Carl Laemmle, een Joodse immigrant die in 1905 zo gefascineerd was door de Nickelodeons (toenmalige filmzaaltjes) dat hij zijn kledingzaak opgaf en zelf meerdere filmzaaltjes opende. Maar het ongenoegen onder de eigenaars van de nickelodeons groeide toen ze honoraria moesten betalen aan het productiebedrijf van Edison om films te draaien. Uit dat ongenoegen richtte Laemmle zijn eigen filmbedrijfje op, dat door fusie in 1912 zou uitgroeien tot de Universal Film Manufacturing Company. De eerste grote Amerikaanse filmstudio was geboren. Met de debuutlangspeler ‘Traffic in Souls’ uit 1913 kwam Laemmle al onmiddellijk af met een riskante thematiek, namelijk blanke slavernij en prostitutie. De eerste Amerikaanse film met een openlijke seksuele thematiek was een succes.

The Phantom of The Opera(1925) Laemmle bleek een zeer voorzichtige studiobaas en waagde zich maar weinig aan grote filmproducties. Terwijl andere studio’s snel volwassen werden bleef Universal zich concentreren op kleinere producties, kortfilms, westerns en melodrama’s. Universal produceerde wel drie klassiekers uit de stille film in de jaren twintig: ‘The Hunchback of Notre Dame'(1923),’The Phantom of the Opera'(1925) en ‘The Man Who Laughs'(1928). De eerste twee hadden Lon Chaney als grote ster. Sterren aanprijzen was dan ook iets waarin Universal uitblonk.

All Quiet On The Western Front(1930)
De oorlogsklassieker waarmee Universal zijn allereerste Oscar voor Beste Film won. De film was ontdaan van elk greintje heroïek en was een kritische kijk op oorlog als menselijke horror. Tot op vandaag nog steeds een van de beste oorlogsfilms uit de filmgeschiedenis.

Frankenstein(1931)
Universal Pictures was in de beginjaren een waar familiebedrijf waar op een bepaald moment zelfs zeventig familieleden van Laemmle op de loonlijst stonden. In ’21 droeg Laemmle de scepter over aan zijn zoon Carl Jr. Carl Jr. zag het groter dan zijn vader en droeg de studio onder andere het geluidstijdperk in. De jonge hond was ook verantwoordelijk voor de reeks populaire monsterfilms van Universal, wat zou uitgroeien tot het grootste handelsmerk van de studio. ‘Frankenstein'(1931), ‘Dracula'(1931), ‘The Mummy'(1932) en ‘The Invisible Man'(1933) hadden de taak om het publiek de stuipen op het lijf te jagen. Boris Karloff en Bela Lugosi werden boegbeelden.

Show Boat(1936) De felbejubelde musical en Broadwaybewerking ‘Show Boat’ is voor eeuwig verbonden aan de ondergang van de familie Laemmle aan het hoofd van Universal. Carl Jr. gooide veel geld door deuren en ramen om de studio uit te bouwen en moest uiteindelijk een lening van $700.000 aangaan om de musical te maken. Het aandeel van de familie Laemmle werd opgegeven als tegengewicht. De studio kon aan het einde van de rit de lening niet terugbetalen, waardoor de Laemmles hun biezen konden pakken.

Destry Rides Again(1939) Na het vertrek van het geslacht Laemmle moest Universal zijn reputatie terug opbouwen. Dat werd gedaan door succesvolle films als ‘My Man Godfrey'(1936) en ‘Three Smart Girls'(1936). Universal was ook verantwoordelijk voor de eerste western van publiekslieveling James Stewart, ‘Destry Rides Again'(1939). Om te besparen focuste de studio op low-budget producties en gingen ze voor hun sterren ook geregeld leentje-buur spelen bij de concurrentie.

One Night in The Tropics(1940)
Tijdens Wereldoorlog II was er nood aan escapisme, een dienst die Universal leverde met allerhande filmseries. Het bekende komische duo Abott and Costello maakten haar filmdebuut met ‘One Night in The Tropics'(1940). Tijdens de donkere oorlogsdagen wou Universal de mensen doen vergeten met een massa aan komedies, westerns en zogenaamde sand ’n sex films.

Shadow of A Doubt(1943)
Naast escapisme waagde de studio zich ook aan de film noir. Notabel zijn twee films van grootmeester Alfred Hitchcock, namelijk ‘Saboteur'(1942) en ‘Shadow of A Doubt'(1943). Ook ‘Suspect'(1944) en ‘Scarlett Street'(1945) verdienen waardige vermeldingen.

The Egg and I(1947)
Midden jaren veertig werd de ambitieuze William Goetz hoofd van productie bij Universal-International Inc. Toch waren de resultaten aan de kassa niet overweldigend en werd er op veilig gespeeld. ‘The Egg and I'(1947) was de eerste film in een reeks succesvolle producties omtrent Ma and Pa Kettle, een koppel hillbillies met vijftien kinderen. Ma and Pa Kettle zouden avonturen beleven in tien films.

Hamlet(1948) Universal hield zich ook een tijdje bezig met de Amerikaanse distributie van Britse klassiekers als David Leans ‘Great Expectations'(1947) en Laurence Oliviers ‘Hamlet'(1948).

Winchester ’73(1950)
Met ‘Winchester ’73’ zou Universal de rol van acteurs in een filmproductie veranderen. Universal maakte voor de western een deal met James Stewart dat hij de helft van de opbrengsten in zijn zak mocht steken. Stewart kreeg ook beslissingsrecht over de regie en wie zijn mede-acteurs zouden zijn. ‘Winchester ’73’ maakte komaf met de reputatie van Stewart als ideale schoonzoon en portretteerde hem als een gewelddadiger persoon.

Touch of Evil(1958)
Universal wuifde het tijdperk van de film noir uit met het donkere relaas van Orson Welles over een Mexicaans grensstadje.

To Kill A Mockingbird(1962) Dit relaas over vooroordelen, racisme en kinderlijke onschuld zou uitgroeien tot een van Universals grootste klassiekers en viert tevens dit jaar zijn vijftigste verjaardag. De film won drie Oscars, waaronder Beste Acteur voor Gregory Peck. Het personage van Peck, Atticus Finch, werd door het American Film Institute uitgeroepen tot grootste filmheld uit de filmgeschiedenis. 1962 was ook het jaar dat Universal onder de vleugels van The Music Corporation of America(MCA) kwam. Televisie werd een belangrijke bezigheid van de studio.

The Sting(1973)
De jaren ’70 bewezen zich als de vette jaren voor Universal. De grote blockbusters stonden aan de deur en de successen stapelden zich op. Het Newman-Redford vehicle ‘The Sting'(1973) was een succes aan de kassa en won zeven Oscars. Universal concurreerde op de Oscars met zichzelf, omdat ook ‘American Graffiti’ een topfavoriet was.

Jaws(1975), E.T.-The Extra Terrestrial(1982), Jurassic Park(1993) Universal deed een gouden zet om wonderkind Steven Spielberg binnen te halen, want hij werd de kip met het gouden ei. Spielberg veranderde met de thriller ‘Jaws'(1975) de manier hoe studio’s films gingen produceren. Het blockbuster-model zoals we het kennen was geboren. De film bracht meer dan 470 miljoen dollar in het laatje.

Spielberg herhaalde dat succes in 1982 met de scifi-familiefilm ‘E.T.- The Extra Terrestrial’. De film over de gerimpelde buitenaardse bezoeker deed de kassa’s rinkelen met 790 miljoen dollar. De jaren ’80 brachten op , zowel aan de kassa als in de prijzenkast.

Spielberg was nog niet uitgespeeld en bracht weermaals een revolutie op gang met het spektakelrijke ‘Jurassic Park'(1993). De film maakte gebruik van spectaculaire special effects en zou voorgoed het gezicht van de Amerikaanse spektakelfilms veranderen. In hetzelfde jaar confronteerde Spielberg de wereld met de Holocaust door middel van ‘Schindler’s List’.

Al deze successen waren onder het leiderschap van Lew Wasserman, die ook voor een flinke uitbreiding van Universal zorgde. In 1995 verliet Spielberg Universal om Dreamworks SKG op te richten.

Shakespeare In Love(1998) In de loop van de jaren ’90 nam het aantal successen af en daalde ook de productie. De creativiteit taande. Toch haalde Universal nog zeven Oscars binnen met het romantische en historische drama ‘Shakespeare In Love'(1998). Het meeste geld kwam niet meer uit de bioscoopzalen, maar eerder uit de verkoop van dvd’s en home entertainment. De pretparken van Universal kenden het nodige succes.

The Fast and The Furious(2001) en The Bourne Identity(2001) De laatste jaren leeft Universal wat in de schaduw van andere grote studio’s en zijn ze er nog steeds niet in gelukt om miljardenproducties als ‘The Pirates of The Carribean’ en ‘Harry Potter’ te evenaren. Hun grootste franchises momenteel zijn de op adrenaline drijvende ‘Fast and Furious’ films en de actiethrillers omtrent de vergeetachtige superagent Jason Bourne. Die films brengen op, maar breken ook geen records. Universal heeft al laten weten dat ze naar de toekomst nog meer gaan focussen op het maken van blockbusters. Het geld moet rollen. Zo wordt er ook nieuw leven geblazen in de ‘Jurassic Park’ franchise. (JVDV)

Filmlegendes als Kirk Douglas en Steven Spielberg betuigen hun dank aan Universal Pictures.