Sahim Omar Kalifa: ‘Koerdische vrouwen wassen en plassen niet, ze verslaan de IS’

Feyyaz Duman in Zagros: 'Tegen economische vluchtelingen zei ik dat België te klein is om hen allemaal op te vangen.' © .

Zagros, de debuutfilm van Sahim Omar Kalifa, is geselecteerd voor het Filmfestival van Rotterdam. Herlees ons gesprek met de eerste Belg die de Grand Prix op Film Fest Gent won: ‘Filmmaker is de moeilijkste job ter wereld.’

De Grand Prix van Film Fest Gent gaat traditioneel naar illustere buitenlanders als Tommy Lee Jones, Aki Kaurismäki, Hirokazu Kore-eda of Andrej Zvjagintsev. Sahim Omar Kalifa is de eerste landgenoot op de erelijst. In zijn debuut Zagros belandt een Koerdische herder in Brussel. ‘Mijn films zijn niet autobiografisch: ik heb wél nog twee benen.’

Winnen zonder te wenen: het ging 97 keer goed, maar de 98e prijs was er te veel aan voor Sahim Omar Kalifa. Het verschil? Die eerste 97 prijzen vergaarde hij met drie kortfilms in alle uithoeken van de wereld. De 98e won hij met zijn eerste langspeelfilm in Gent, een mooie stad in het land waar de Irakese Koerd op 22-jarige leeftijd naartoe vluchtte en waar hij vandaag drie kinderen grootbrengt. Het land dat hij slechts ternauwernood bereikte, want onderweg stikte hij net niet in de laadbak van een vrachtwagen. ‘Gent is het beste, grootste filmfestival van België. Nooit eerder won er een Vlaamse film. Ik schatte onze winstkansen op twee procent. De Grand Prix was de eerste prijs die me deed wenen’, bekent Kalifa met een trotse glimlach.

Film is het krachtigste medium ter wereld. Ik zag The Shining toen ik 24 was, en een jaar later was ik nog altijd niet klaar om die film een tweede keer te bekijken.

Zagros is het verhaal van een Koerdische schaapherder met dezelfde naam die aanvankelijk geen geloof hecht aan de roddels die in zijn dorp de ronde doen over het overspel van zijn vrouw Havin. Wanneer die met hun dochter naar België vlucht, slaat de twijfel alsnog toe. Hij reist haar achterna en moet kiezen tussen de liefde voor zijn vrouw en de eer van zijn familie.

De film vergde een groot offer. ‘Mijn vrouw was uitgerekend voor april, maar dat bleek plots een vergissing. Ons derde kind zou in mei geboren worden, midden in de opnames. We hebben nog geprobeerd om alles uit te stellen, maar dat is niet gelukt. Honderden mensen waren al geboekt. Ik heb dus een van de mooiste momenten van mijn leven, de geboorte van mijn zoon, gemist.’

Niettemin gefeliciteerd, ook met die Grand Prix, trouwens. Wat maakt van jou zo’n prijzenpakker, de Lionel Messi van de Vlaamse cinema?

Sahim Omar Kalifa: Heel veel mensen vragen hoe ik dat voor mekaar krijg. (lacht) Het antwoord is dat ik het zelf niet weet. Ik focus op mijn hoofdpersonage en vertel unieke, exotische verhalen. Film is niet enkel bedoeld om te entertainen. Film kan je ook iets bijbrengen over de mens, een land, een volk, een cultuur. Cinema is een venster op de wereld. Vroeger beweerde ik altijd dat mijn volgende film Vlaams Vlaams zou zijn, maar daar ben ik op teruggekomen. Vlaanderen heeft honderden filmregisseurs. De meesten vertellen verhalen over hier, maar we hebben ook verhalen nodig met een andere invalshoek, met een andere gevoeligheid of uit een andere wereld. Die kan ik vertellen. Het gaat de goede kant op met de Vlaamse cinema. Vijftien jaar geleden waren er amper twee filmregisseurs van vreemde origine, nu wel zeven of acht.

Sahim Omar Kalifa: 'Koerdische vrouwen wassen en plassen niet, ze verslaan de IS'

Je volgende film heet Baghdad Messi en is gebaseerd op je succesvolle kortfilm over een Iraaks jongetje met één been dat toch blijft voetballen.

Kalifa: Baghdad Messi is de meestbekroonde Vlaamse kortfilm ooit, alleen de animatiefilm Oh Willy… deed nog beter. In het begin was ik niet zo enthousiast om er een langspeelfilm van te maken, maar het internationale potentieel is groot. De titel, de poster, het kind met één been dat in de gevaarlijkste stad ter wereld woont maar zich dankzij voetbal gelukkig voelt: dat wekt interesse. Het wordt geen propaganda voor het voetbal, maar we gaan wel tonen dat liefde voor sport je gelukkig kan maken. Escapisme is belangrijk. Waarom ontvluchten mensen de realiteit? Omdat ze daar gelukkig van worden. Ik wil ook tonen dat je moet handelen, dat je iets moet doen om je gelukkig te voelen. Dat zeg ik ook altijd tegen mijn kinderen.

Onderneem!

Kalifa: Maar natuurlijk! Veel van mijn Koerdische vrienden leiden in mijn ogen een saai leven. Brave mensen hoor, maar ze doen niets meer wanneer ze na het werk thuiskomen. Ze gaan niet drinken met de vrienden of sporten of biljarten of kaarten. Zelfs film of muziek kan hen niet boeien. Elke dag ziet er hetzelfde uit. Ik zou daar ongelukkig van worden. Ik ben tegen jagers, want jagers vermoorden dieren, maar ik begrijp wel dat ze genieten van de jacht: van het samenzijn, de bossen, de bergen, de spanning. Ik snap dat dat een bron van vreugde en geluk is.

Wat een geluk dat je geen tolk meer bent voor de Dienst Vreemdelingenzaken maar een filmregisseur.

Kalifa: Filmmaker is de moeilijkste job ter wereld. Je moet een verhaal kunnen vertellen, je acteurs regisseren, de camera begrijpen, wat van belichting kennen, kunnen monteren, een groep kunnen sturen. Mijn leven zou gemakkelijker geweest zijn als ik was blijven tolken of als ik voor een administratieve job gekozen had. Maar ik zou dat snel saai gevonden hebben. Film is weliswaar zwaar en intensief maar nooit saai. Je kunt je artistiek uitleven en je kunt mensen van mening doen veranderen, gelukkig maken of emotioneel raken. En als de passie groot is, houdt geen enkel obstakel je tegen, dan is regisseur net de mákkelijkste job ter wereld.

Net als Zagros heb jij Koerdistan in moeilijke omstandigheden verlaten. Hoe dicht staat de film bij jou?

Kalifa: Ik maak nooit autobiografische films. Een verhaal kan nauw aansluiten bij mijn leven, maar ik zal altijd een afstand bewaren. Ik ben een grote fan van voetbal, maar in tegenstelling tot het personage in Baghdad Messi heb ik wél nog twee benen. Ik vertel niet over mezelf, ik vertel een beter verhaal dat niet ver van me af staat. De moeilijke beslissing om je land te verlaten, de illegale reis naar België: in het begin lijkt Zagros op mijn verhaal. Maar in het Belgisch gedeelte lopen onze verhalen fel uiteen. Zagros integreert niet en voor hem is België een hel. Ik ben wel goed geïntegreerd. Het belangrijkste deel van de film staat heel ver van mijn leven af. Gelukkig maar. (lacht)

Sahim Omar Kalifa tussen hoofdrolspelers HALIMA ILTER en Feyyaz Duman.
Sahim Omar Kalifa tussen hoofdrolspelers HALIMA ILTER en Feyyaz Duman.

De media focussen fel op jouw persoonlijke verhaal. Heb je daar begrip voor?

Kalifa: Ik heb de indruk dat er bij mij nog meer op wordt gefocust dan bij andere Vlaamse regisseurs. Mensen horen dat graag, dat iemand zijn land is ontvlucht om politieke redenen en dat het géén gemakkelijke beslissing was om naar België te komen. Ik begrijp dat. Ik heb veel getolkt voor de Dienst Vreemdelingenzaken. Tegen mensen die om economische redenen naar België gevlucht waren, zei ik ook dat België klein is en onmogelijk alle economische vluchtelingen kan opvangen.

Is Zagros in Koerdistan opgenomen?

Kalifa: Dat was het plan. Ik was superblij met de goede locaties die we in Turks Koerdistan hadden gevonden, maar we zijn daar moeten op terugkomen. Er werd te fel gevochten tussen Koerdische strijders en het Turkse leger. We wilden geen weken draaien in een regio waar je je zorgen moet maken om de veiligheid. Het is Griekenland geworden. De angst dat het er fake zou uitzien, was totaal ongegrond. Zelfs mijn familie had het niet door.

Gaat het er in Koerdistan dan zo hard aan toe?

Kalifa: Tussen 2003 en 2014 is het heel goed gegaan. De Koerden kregen wat rechten, de infrastructuur ging er enorm op vooruit en de economie ontwikkelde zich sterk. De afgelopen jaren waren echter een ramp. De vrouwelijke hoofdrol was aanvankelijk voor een Koerdische actrice uit Istanbul. Eerst was ze superblij dat ze gekozen was voor een Europese film met een professionele crew. Vier weken later belde ze af. Ze vreesde dat ze zou gestraft worden als ze meedeed in een Koerdische film en niet meer aan de bak zou komen in Turkije. Ik wierp tegen dat Zagros meer een Belgische dan een Koerdische film was, maar dat heeft niet geholpen.

Veel aandacht schenkt Zagros nochtans niet aan politiek.

Kalifa: De meeste internationale filmmakers zijn voorzichtig met politiek. Ik probeer diepmenselijke, universele verhalen te vertellen. Politiek mag het niet halen van de personages. Je wordt ook snel verdacht van propaganda voor een bepaalde partij. Maar het overgrote deel van de mensen is sowieso niet geïnteresseerd in politiek. In Europa kent iedereen de Koerden, maar in sommige Aziatische landen hebben ze nog nooit van ons gehoord. Ik denk ook niet dat Colombianen of Chilenen vertrouwd zijn met de Koerdische problematiek.

Je moet de politieke situatie wel ergens schetsen, op de achtergrond, anders voelen de mensen dat je film fake is. Je kunt de politiek en de actualiteit dus niet helemaal negeren, ook al ligt dat gevoelig. We hadden meer scènes die duidelijk maken over welke politieke partijen en guerrilla’s het gaat, maar die hebben we laten vallen. Een grote meevaller was dat de Koerdische strijders de voorbije jaren veel in het nieuws gekomen zijn door hun strijd tegen de IS. Daardoor hoeven we ze niet meer voor te stellen. Te veel uitleggen is nooit goed voor een film.

Maar wel voor een interview. Moeten we het niet hebben over de vrouwelijke soldaten in de film?

Kalifa: Graag. Koerdistan ligt tussen Europa en Azië en verbindt twee verschillende culturen. Turks Koerdistan is heel verwesterd. De vrouwen hebben er een even sterke positie als de mannen. In de cafés zie je evenveel meisjes als jongens. Maar het contrast met sommige afgelegen dorpen is ongelofelijk groot. Daar gaat Zagros over. Mijn dorp was heel conservatief. Het was alsof er een ufo geland was toen we in 1991 – ik was toen elf – het bezoek kregen van vrouwelijke vrijheidsstrijders. Gewapend en in uniform! In ons dorp zorgden de vrouwen voor het eten, de was, het huishouden.

Sahim Omar Kalifa: 'Koerdische vrouwen wassen en plassen niet, ze verslaan de IS'

Ben je toen geschrokken?

Kalifa: Ik niet. Ik ben zo geboren: provrouwenrechten. Mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig. Sommige dorpelingen die sterk vasthielden aan normen en traditie waren misschien niet zo blij met het bezoek. Die vrouwelijke strijders deden de vrouwen en meisjes allerlei aanbevelingen. Ze overtuigden ook een aantal meisjes om mee te vechten. In Koerdistan is de voorbije jaren op dat gebied veel veranderd en verbeterd. In plaats van te koken en te wassen hebben de vrouwen ons land beschermd tegen de gevaarlijkste organisatie ter wereld: de IS. De kracht van de Koerdische vrouwen verbluft, maar niet iedereen is daar gelukkig mee. Sommige mensen zijn bang voor verandering of vragen zich af of de transitie wel positief is. Ze hebben het honderden jaren anders geweten en dat verander je niet zomaar. De vooruitgang maakt ook veel slachtoffers.

Jouw schaapherder laat zich zwaar onder druk zetten door het idee dat de eer van de familie moet beschermd worden.

Kalifa: Weet je wat ik het pijnlijkst vind? Dat het zijn vader niet om de traditie te doen is maar om het behoud van zijn positie. Hij is dorpshoofd, en om zijn gezag en reputatie te beschermen is hij tot alles bereid. Ook als dat ten koste gaat van zijn zoon en schoondochter. Hij lijkt een cliché, maar zulke figuren bestaan echt.

Elke Europeaan heeft zelfbeschikkingsrecht. Die vrijheid heeft Zagros niet. Hij moet een aartsmoeilijke keuze maken.

Kalifa: Zagros toont een andere maatschappij, traditie, cultuur en religie, maar op een universele manier. Je kunt een gelijkaardig verhaal in de VS situeren. Kijk maar hoe Harvey Weinstein in de belangrijkste filmindustrie ter wereld met vrouwen is omgegaan. Vrouwen worden niet enkel in het Midden-Oosten aangerand of verkracht.

Je oudste zoon is twaalf. Mag hij al naar Zagros kijken?

Kalifa: Ik heb hem niet meegenomen naar de première, maar hij mag wel zien wat ik gemaakt heb. Voor andere twaalfjarigen is het misschien een beetje te vroeg, want de film bevat zeer gevoelige scènes. Veertien lijkt me de benedengrens. Mijn kinderen mogen niet zomaar naar alles kijken. Ik beslis welke games ze op PlayStation mogen spelen en welke niet. Ik heb de televisie zo ingesteld dat ze alleen programma’s en films kunnen bekijken die geschikt zijn voor hun leeftijd. Voor films moeten ze eerst toestemming krijgen. Waarom? Film is een héél krachtig medium. Het krachtigste ter wereld. Ik zag The Shining van Kubrick op mijn vierentwintigste. Een jaar later was ik nog altijd niet klaar om hem een tweede keer te bekijken. Zo sterk was de impact van de beelden en het verhaal.

Haalt die strenge aanpak wat uit? Er bestaat zoiets als internet.

Kalifa: Ik weet dat je je kinderen niet overal tegen kunt beschermen. Ik kan niet uitsluiten dat er op school iemand op zijn telefoon beelden laat zien waarop de IS een persoon onthoofdt. Maar door thuis streng te zijn, hoop ik dat mijn kinderen beseffen dat sommige beelden fout zijn en dat ze er daardoor niet zullen naar kijken, of dat ze aan hun vrienden vertellen dat hun vader dat niet goedkeurt.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Zagros

Vanaf 15/11 in de bioscoop.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content