‘The Master’: Onbetwistbaar meesterwerk

The Master, nu op dvd en blu-ray, mag dan gemengde gevoelens oproepen: het is en blijft een triomf voor de Amerikaanse auteurscinema.

Bijna een jaar geleden, twee maanden voor The Master in wereldpremière ging, overleed Andrew Sarris, een van de invloedrijkste critici van de voorbije veertig jaar en Amerikaans propagandist van de auteurstheorie. Wat hij van Paul Thomas Andersons film gevonden zou hebben, blijft dus voer voor speculatie. Maar wie Sarris’ werk en visie waardeert en beseft dat film en kritiek meer zijn dan respectievelijk een in beeld gezet verhaaltje en de appreciatie daarvan, die kan er met een gerust cinefiel hart van uitgaan dat Sarris dit een van Hollywoods grootste verwezenlijkingen van de jongste jaren zou hebben gevonden.

Dat The Master maar gemengde kritieken kreeg, is daarom verbijsterend en teleurstellend tegelijk. Als er één recente Amerikaanse film getuigt van een persoonlijke visie, een volledige vormbeheersing en de ambitie daarmee de anekdotiek te ontstijgen, dan wel deze. In zijn zesde langspeler berijdt Anderson zijn dada’s – (surrogaat)vader-zoonrelaties, falende instituten en alledaagse waanzin – minstens zo bezeten als in voorgangers Boogie Nights (1997), Magnolia (1999) of There Will Be Blood (2007). En bovendien doet hij dat met zoveel flair en metier dat de artiest zich onttrekt van de artisan – van de beginsequens, waarin de aan seks en drugs verslaafde oorlogsveteraan Freddie Quell (Joaquin Phoenix) zijn lusten botviert, tot het long shot dat inzoomt op Lancaster Dodd (Phillip Seymour Hofmann), de charismatische sekteleider die zich opwerpt als Freddies mentor.

Hoewel Anderson Dodd modelleerde naar scientologystichter L. Ron Hubbard is The Master dan ook géén film over scientology. Het is een film over de botsing tussen rede en instinct en tijd en ruimte – en dus bij uitbreiding ook een reflectie over de transformerende kracht van cinema. Niet alleen flitst Anderson je terug naar het Amerika van de vroege jaren vijftig, met retrodecors en karakterkoppen die uit majestueuze 70 millimeterbeelden worden gesculpteerd, zoals in de Hollywoodepossen van weleer.

Met zijn expressionistische soundtrack, sequentiële structuur en Europees aandoende nadruk op het psychologische is The Master tegelijk een film van het hier en het nu, een opus in conflict dat zich bewust is van zijn plek in de (film)geschiedenis en zich al even bewust distantieert van de nostalgie die vaak met historische films gaat gepaard.

Dat een deel van het publiek afhaakte nog voor de clash tussen enfant sauvage Freddie Quell en goeroe Lancaster Dodd zijn anticlimax bereikt, hoeft daarom niet te verbazen. The Master (op dvd gelardeerd met John Hustons beruchte docu Let There Be Light (1946), over soldaten die, net als Freddie, kampen met post-traumatische stress) biedt immers noch een eenduidige lezing, noch personages die empathie moeten losweken. Bijgevolg valt de film amper te catalogeren onder de noemer ‘entertainment’, waartoe film steeds vaker wordt gedegradeerd.

Wat hij wel biedt, is pure, in klassieke Hollywoodstijl vermomde auteurscinema waarin Anderson inhoud genereert uit vorm en zijn vakmanschap aanwendt om uitdrukking te geven aan zijn culturele, filmische en ideologische visie – wat die ook precies moge inhouden. Of zoals Andrew Sarris, betreurd heraut van de cinéma d’auteur, ongetwijfeld zou hebben beaamd: The Master is een onbetwistbaar meesterwerk.

Dave Mestdach