De muzen van Tim Burton

Met ‘Dark Shadows’ voegt regisseur Tim Burton weer een hele lading vreemde figuren toe aan zijn rariteitenkabinet. De belangrijkste inspiratiebronnen van Burton op een rijtje.

Met zijn zwartgeblakerde en warrige haartooi, donkerblauwe zonnebril en wat afwezige blik in de ogen lijkt Tim Burton wel weggelopen uit een van zijn films. Net als in zijn werken is Burton een curiosum, een zonderling waarvan je jezelf inbeeldt dat hij ergens in een bouwvallig kasteel leeft en elke avond een aperitiefje achteroverslaat uit een dampende menselijke schedel. Als je duistere fabels en sprookjes zoals ‘Edward Scissorhands’, ‘Beetlejuice’, ‘Batman’, ‘Sleepy Hollow’, ‘Big Fish’ en ‘Alice in Wonderland’ uit je mouw schudt, vraag je er ook om.

De eigenzinnige stijl en visuele flair van weirdo Burton zijn na 25 jaar een handelsmerk geworden. Burton heeft het dan ook niet gestolen. Of wel? Zeker is dat hij in de jaren dat hij nog groen achter de oren was, flink beïnvloed is geweest uit verschillende hoeken. Waar speelde de master of weirdness al die tijd leentjebuur? Welke elementen definiëren nu juist de term Burtonesque? Tekst en uitleg.

Ray Harryhausen

Na ‘The Nightmare Before Christmas’, ‘Corpse Bride’ en binnenkort ‘Frankenweenie’ kan je wel zeggen dat Burton een voorliefde heeft voor uit klei bestaande poppetjes. Die liefde kent zijn oorsprong bij het werk van stop-motion maestro Ray Harryhausen. Toen Burton de geanimeerde tovenarij van Harryhausen aan het werk zag in films als ‘Mighty Joe Joung'(’49), ‘The 7th Voyage of Sinbad'(’58) en ‘Jason and the Argonauts'(’63) was hij op slag verliefd. De acteurs konden hem geen zier meer schelen, maar hij was verstomd door de persoonlijkheid van Harryhausen zijn monsters en creaturen. Harryhausen was ‘the guy’ voor Burton.

Hammer horror films
Als jonge vlegel kon Burton zijn ogen blindstaren op de gotische horrorfilms van het Britse productiebedrijf Hammer Film Productions. Hammer habitués Christopher Lee en Peter Cushing bezweerden de jonge Burton met films rond de befaamde bloedzuiger Dracula en de levende dode The Mummy. Het waren vooral de sfeer en de setting van die films die hem uit het lood sloegen. Met Hammer-films wist je als kijker wat je kon verwachten, net hetzelfde als bij Burton. Horrorsprookjes als ‘Beetlejuice’ en ‘Sleepy Hollow’ zijn dan ook zeer schatplichtig aan de Britse horrortraditie.

Vincent Price
Vincent Price kon een hele kamer vullen met zijn robuuste présence en vibrerend stemgeluid. Price was in de jaren ’50 en ’60 een icoon uit het horrorgenre en maakte faam met griezelfestijnen à la ‘House of Wax(’53), ‘House of Usher'(’60), ‘Tales of Terror'(’62) en ‘Masque of the Red Death(’64). Burton was een gigantische fan en trok Price aan om als verteller te dienen in zijn macabere kortfilm ‘Vincent'(’82). Het zou geen verrassing zijn mocht Price een blijvende inspiratie zijn voor de maffe personages van Burtons siamees aanhangsel Johnny Depp.

Vroege Disney films
Disney mag dan wel die glorieuze droomfabriek zijn waarvoor ze versleten wordt, maar de geanimeerde sprookjes van de Amerikaanse gigant kennen ook hun donkere kantjes. Denk maar aan de kwaadaardige koninginnen en consorten in ‘Snow White and the Seven Dwarfs’ en ‘Cinderella’. Om nog maar te zwijgen over de fatalistische trekjes van ‘Bambi’. De jonge Burton was zeer observerend en voelde zich sterk aangetrokken tot die aspecten in de Disney-films. De regisseur moet dan ook zeer euforisch zijn geweest toen hij begin jaren ’80 mocht beginnen als animator bij Disney. De tandem Disney-Burton zou uiteindelijk een van de grootste kassuccessen ooit opleveren met ‘Alice in Wonderland’.

Edgar Allan Poe
Nevermore! Naast een kreet die je uitslaat wanneer je lijdt aan een hevige kater, is het ook nog steeds het essentiële stopwoordje uit het gedicht ‘The Raven’ van Edgar Allan Poe. Poe profileerde zich als een negentiende eeuwse auteur in het macabere en het mysterieuze. De gotiek en het donkere romantisme van Poe is dan ook een dankbaar vaatje voor Tim Burton om uit te tappen.

Ed Wood Ed Wood een meester in slechte smaak noemen is een understatement. Wood werkte zichzelf de eeuwigheid in met het maken van gigantisch onprofessionele low-budget films. Technische fouten, ongesynchroniseerd geluid, lamentabele speciale effecten, slechte acteurs en archiefbeelden waren schering en inslag. Hoe dan ook, Wood, die van tijd tot tijd graag ronddartelde in een vrouwengarderobe, verzamelde zich een mooie cult following waartoe Burton ook behoorde. Gekke Tim was zelfs zo geïntrigeerd dat hij in 1994 een film maakte over de rampzalige regisseur, met Depp in de hoofdrol. Plan 9 From Outer Space à la Burton.

Het Duits Expressionisme

Een Tim Burton film staat ook gelijk aan knappe en bizarre sets. In zijn vroeger werk zijn verwrongen ruimtes met specifieke lichtinval geen rariteit. ‘Beetlejuice’, ‘Batman’ en ‘Edward Scissorhands’ hebben hun sfeer vooral te danken aan de scherpe architectuur, het veelvuldig gebruik van schaduwen en bijna ongemakkelijke ruimtelijke verhoudingen. Die duidelijke Burton-handtekening is zonder twijfel geleend van het Duits expressionisme uit de jaren ’20 en ’30. Regisseurs en visuele kunstenaars als Robert Wiene en F.W. Murnau radicaliseerden het uitzicht van de cinema met expressionistische meesterwerken als ‘Nosferatu, eine symphonie des grauens’, ‘Faust’ en Wiene’s ‘Das Cabinet des dr. Caligari.

‘Dark Shadows’, de nieuwste telg van Tim Burton, is vanaf 9 mei in de zalen te bekijken.

(JVDV)