Philip Roth (1933-2018): een geleerde schrijver die altijd leesbaar bleef

Philip Roth © Reuters

Literatuurwetenschapper Pieter Vermeulen blikt terug op het leven en het oeuvre van de pas overleden Philip Roth. ‘Hij was een zelfbewuste, intellectuele, nerveuze, seksueel geobsedeerde joodse stem.’

Philip Roth groeide op in Newark, New Jersey en studeerde literatuurwetenschappen. Na zijn dienstplicht doceerde hij aan verschillende Amerikaanse universiteiten, tot hij in 1992 besloot zich volledig toe te leggen op het schrijverschap.

Tegen die tijd had Roth al een indrukwekkend oeuvre bij elkaar geschreven met de joodse identiteit en de Amerikaanse politieke cultuur als leidraad. De twee thema’s echoën in al zijn boeken, ook al woonde Roth enkele jaren in het Verenigd Koninkrijk en wilde hij liever geen joodse schrijver genoemd worden.

In 1959 stak hij voor het eerst de neus aan het venster met Goodbye, Columbus, een bundel korte verhalen over de joodse gemeenschap in de Verenigde Staten en hoe die zich probeert te integreren in de Amerikaanse cultuur. Dat hij ook de minder mooie kanten van het jodendom belicht, leverde hem kritiek op.

Letting Go en When She Was Good, Roths eerste twee romans, breken minder potten, maar Portnoy’s Complaint, dat in 1969 uitkomt, is een absolute voltreffer. In het boek beschrijft Roth ‘zoals een stand-upper’ – we citeren de Norton Anthology, het literaire naslagwerk als het aankomt op Engelstalige literatuur – hoe het hoofdpersonage Alexander Portnoy seksueel gefrustreerd raakt door zijn bazige moeder. Roth werd in één klap een controversiële auteur en The New York Times stuurde zelfs een reporter naar Roths middelbare school.

Woody Allen

‘In de jaren zestig, zeventig en tachtig toont Roth zich als een zeer zelfbewuste, intellectuele, nerveuze, seksueel geobsedeerde joodse stem’, zegt Pieter Vermeulen, professor Amerikaanse literatuur aan de KU Leuven. ‘Wanneer ik over hem lesgeef, vergelijk ik hem altijd met Woody Allen. Hij sluit aan bij Saul Bellow, ook een jood, die met boeken als Augie March de joodse schriftuur deel laat uitmaken van de mainstream in de Amerikaanse literatuur.’

Er volgen, naast onder meer een negendelige reeks rond het personage Nathan Zuckerman, twee trilogieëen, een over de seksueel vrijgevochten professor David Kepesh en een over de Verenigde Staten na de tweede oorlog. Met het eerste boek uit die trilogie, American Pastoral, wint hij in 1998 de Pulitzerprijs. Later volgen I Married A Communist en The Human Stain. ‘De Amerikaanse Trilogie is een soort morele geschiedenis van het VS na de Tweede Wereldoorlog. Het is door dat soort boeken – intelligent geschreven, maar wel altijd leesbaar – dat de schrijvers die vandaag proberen om een ‘Great American Novel’ te schrijven, zoals Jonathan Franzen en Nathan Hill, zich aan hem en Don DeLillo spiegelen’, legt Vermeulen uit.

Als academicus dolde Roth graag met het postmodernisme. Personages als David Kepesh en Nathan Zuckerman delen karaktertrekken met hun geestelijke vader en af en toe duikt er zelfs een personage op dat Philip Roth heet, maar hem duidelijk niet is. ‘Met die spelletjes toonde hij zijn kunde als schrijver, maar ze stoorden nooit’, vertelt Vermeulen erover.

Polio

Voor velen is The Plot Against America uit 2004 het laatste grote wapenfeit van Roth, een alternatieve geschiedschrijving waarin uitvinder Charles Lindbergh Amerikaans president wordt en antisemitische wetgeving doorvoert. Roth vertelt het verhaal vanuit het perspectief van een joods gezin. Het is een boek dat sinds de verkiezing van Donald Trump tot Amerikaans president weer veelvuldig wordt genamedropt in de Amerikaanse pers. ‘Maar Roths oeuvre is van een constante kwaliteit. Ook Nemesis, zijn laatste roman uit 2010 over een polio-epidemie die in 1944 lelijk huishield in ‘zijn’ New Jersey, mag er absoluut zijn.’

Twee jaar na Nemesis kondigt Roth aan dat hij stopt met schrijven. Veel van zijn fans hopen in de jaren erna dat hij de Nobelprijs voor Literatuur zal winnen, maar het is er nooit van gekomen. In een interview met The Times, dat ook in Knack verscheen, zei Roth dat de prijzen die hij wel kreeg niet veel voor hem betekenen. ‘Ze zijn allemaal prima, het is beter om ze te krijgen dan ze niet te krijgen. En je kunt er enkel laatdunkend over doen als je ze krijgt. Het zijn bakens die de literaire wereld uitzet, ze zijn relevant voor het ogenblik, maar ze veranderen de dagelijkse sleur niet zo gek veel.’

Herlees het interview:‘Ik schrijf niet in het Joods’

Vermeulen vindt dat niet echt een gemiste kans. ‘Dan zou ik hem eerder geven aan iemand als Thomas Pynchon of Don DeLillo, schrijvers die voor mij nog net een trapje hoger staan dan Roth. Hij blijft een belangrijke figuur met een groot oeuvre, maar zijn kijk op Amerika is altijd een beetje conservatief en moralistisch gebleven, terwijl iemand als Pynchon veel kritischer is voor het land.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content