‘MOSLIMS ZULLEN PROGRESSIEVER WORDEN, HOE ONWAARSCHIJNLIJK DAT NU OOK LIJKT’

Mohamed Diab stond in 2011 op de barricaden toen een volksopstand de Egyptische president Moebarak ten val bracht. Vandaag is hij weer regisseur. In Clash toont hij de chaos, de tweespalt en de desillusie na de Arabische Lente. Al gelooft hij dat het op termijn allemaal goed zal komen. ‘Ook de Franse Revolutie was aanvankelijk geen verbetering.’

Mohamed Diab (38) was erbij toen de Egyptenaren, geïnspireerd door de Jasmijnrevolutie in Tunesië, in januari 2011 massaal op straat kwamen om te protesteren tegen Hosni Moebarak, het soort president dat dertig jaar aan de macht blijft. ‘Ik was een van de velen die de tijd rijp achtte voor een revolutie. Je voelde dat er iets stond te gebeuren. De ontevredenheid was te groot.’ Diab stond toen in de belangstelling door de release van Cairo 678, zijn kritische debuutfilm over drie vrouwen die de krachten bundelen om te protesteren tegen het wijdverspreide seksisme in zijn land. Via de media kon hij zijn ideeën uiten. ‘Voor ik er erg in had, was ik bekender als activist dan als regisseur.’

Diab hield dat activisme een kleine drie jaar vol. De Egyptische Revolutie leidde echter niet tot een bloeiende democratie of een spectaculaire heropleving. Mohamed Morsi van de islamistische moslimbroederschap won de democratische verkiezingen, maar bracht als president geen beterschap. Miljoenen mensen kwamen op straat om ook zijn aftreden te eisen. Uiteindelijk greep het leger in: in juli 2013 nam het Morsi gevangen en verbood het de moslimbroederschap. Generaal Abdul Fatah al-Sisi nam de macht over en verstevigde zijn positie door in 2014 de presidentsverkiezingen te winnen.

Diab blikt met pijn in het hart terug op de voorlopige afloop van de revolutie. ‘Ik ben zoals bijna elke Egyptenaar getraumatiseerd. Beeld je het maar eens in. Na jaren dictatuur laaide de hoop fel op. We dachten dat we hemel konden raken, dat we ons land eindelijk ten goede konden veranderen. Maar we waren ontzettend naïef. We dachten dat het volstond om de dictator te verdrijven om gelukkig te worden. Niemand kon voorzien dat ook Morsi een dictatuur zou vestigen. Het is verschrikkelijk verwoestend voor de moraal om te moeten vaststellen dat het vandaag nog erger is dan vroeger.’

De regisseur schroefde zijn activisme terug toen hij na de afzetting van Morsi zag hoe mensen elkaar in de straten van Caïro naar het leven stonden. ‘Ik kwam tot de conclusie dat filmmaken mijn grote kracht is en dat ik films moet maken over wat er gebeurt. Natuurlijk kan ik mijn miljoenen volgers op de sociale media vertellen dat co-existentie van levensbelang is. Maar heeft dat effect? Film vermag veel meer. Dankzij Cairo 678 konden mannen zich voor het eerst inleven in een vrouw die lastiggevallen wordt. Daar kan geen krantenstuk of tv-debat tegenop. Alleen een film kan je door de ogen van een ander naar de wereld laten kijken.’

Levensgevaarlijk

Diab zette zich aan een nieuwe film. Clash speelt zich af tijdens de onlusten die in 2013 volgden op de afzetting van president Morsi. De plot ontrolt zich volledig in een celwagen, die de politie ijverig volpropt met iedereen die ze tegenkomen: man en vrouw, jong en oud, Egyptenaar en buitenlandse journalist, revolutionair en aanhanger van de broederschap. Diab repeteerde een half jaar lang in een houten replica van de celwagen. ‘Ik wist niet hoe je een film inblikt die zich in een kleine ruimte afspeelt en toch spannend moet zijn. Maar oefening baart kunst.’ De scenarist-regisseur maakte het zichzelf niet gemakkelijk. Hij analyseerde alle beelden van de Egyptische Revolutie die hij kon te pakken krijgen en trok vervolgens de straat op. ‘Dat was levensgevaarlijk. Voor je het weet, word je beschoten door mensen die je voor een echte demonstrant houden. Daarom kozen we voor flashmobs: opdagen, filmen en opkrassen zodra iemand misbaar maakt.’ Dat was tenminste het plan. Niet alles liep zoals voorzien. ‘We werkten niet alleen met professionals. Als ik ‘cut’ riep, duurde het geen tien seconden maar tien minuten voor alles stilviel. Figuranten deden niet alsof ze elkaar sloegen, ze sloegen elkaar écht, en hard. Sommigen zijn in het ziekenhuis beland. Op die chaos waren we niet uit, maar het leverde ons wel heel authentieke beelden op. Er zijn zelfs mensen die denken dat ik archiefbeelden van de Egyptische Revolutie heb gebruikt!’ Diabs triomfantelijke grijns spreekt boekdelen.

Clash ging vorig jaar in wereldpremière op het festival van Cannes. ‘Zonder de “bescherming” van Cannes hadden we de film nooit ongecensureerd kunnen uitbrengen in Egypte’, weet Diab. ‘De regering en de media hebben me zwaar aangepakt. Ze durfden de film niet te verbieden en probeerden hem dan maar te verketteren. Ik ben meermaals van spionage beschuldigd. Een krant kopte zelfs: Kunst ten dienste van terrorisme!’ Diab bood weerwerk. Hij zwaaide onder meer met een brief waarin de Amerikaanse filmster Tom Hanks vertelt hoe sterk hij Clash wel vindt. De film schoot naar de top van de Egyptische box-office. Toch bleef Diab onder vuur liggen. ‘Veel kijkers waren verbaasd dat een film die door de regering aangevallen werd, diezelfde regering níét op de korrel nam. Sommigen waren daar zo kwaad voor, dat ze me op hun beurt met kritiek bestookten. Leuk was dat niet, maar het is een goed teken dat we door alle kampen even hard gehaat worden.’

De IS groeit niet aan de bomen

Diab vermoedt dat zijn film onder vuur ligt omdat hij heeft geweigerd partij te kiezen. ‘Mijn ideologie lijkt op die van de revolutie. Ik verdedig dezelfde waarden: een plek voor iedereen, samenleven, democratie. Maar een film die kiest voor één kamp, zal niemand overtuigen van de nood aan co-existentie.’

Volgens Diab is verdeeldheid een van de grootste problemen waarmee Egypte worstelt. ‘Elke Egyptische familie is verdeeld. Ik heb vrienden en familieleden die tot het kamp van de politie behoren. Anderen sluiten zich aan bij de moslimbroeders, of blijven geloven in de revolutie. Ik zie hen allen als mensen. Dat is niet hetzelfde als de ogen sluiten voor de misdaden die begaan zijn.’

Dat Clash geselecteerd werd voor het festival van Cannes en verkocht is aan minstens 29 landen, sterkt Diab in zijn geloof dat het thema overal een gevoelige snaar raakt. ‘De hele wereld is erg verdeeld en het wordt steeds erger. Dat maakt de film elke dag een beetje relevanter. In die celwagen hadden ook Trump- en Clinton-supporters kunnen zitten, voor- en tegenstanders van de brexit, of van Marine Le Pen. Bovendien staat de Arabische Lente niet los van de situatie in Syrië en de opmars van de IS. De enorme vluchtelingenstromen die daardoor ontstonden zorgen in heel Europa voor een enorme tweespalt. We moeten voorbij onze verschillen kijken. Eis niet dat de andere denkt zoals jij denkt. Aanvaard op een beschaafde manier meningen die van de jouwe verschillen.’

Volgens Diab moeten we proberen te achterhalen waarom een gewone politieman honderd doden maakt, en een vredevolle moslimbroeder een aanhanger van de IS wordt. ‘Zulke mensen groeien niet aan de bomen. Je wórdt zo. Het zijn gewone mensen die geloven in een vredige samenleving, tot ze opgesloten en gemarteld worden. Het heeft geen zin om alle IS-aanhangers te doden zolang je niets doet aan de redenen waarom men zich aansluit bij de IS.’

Diab verwijst naar België en Europa. ‘Jullie hebben nogal wat Syriëstrijders. Daarom: laat geen jongeren verkommeren in getto’s. Ga de dialoog met hen aan, maak hen een deel van de samenleving en het grootste probleem is opgelost. Een boerkiniverbod is hoe het niet moet. Op zich is dat triviaal – mijn vrouw draagt niet eens een sluier -, maar voor sommige moslims is het een signaal dat zij zich in Europa nooit thuis zullen kunnen voelen, dat ze beter voor een eigen land kunnen strijden. Het heeft wel geholpen dat Duitsers en andere Europeanen vluchtelingen met open armen hebben ontvangen. Daar had elke Arabier en moslim de mond van vol. Europa deed beter dan de Golfstaten. Dat heeft veel mensen de ogen geopend. Geloof me, de uitgestoken hand is de beste oplossing. Staar je niet blind op een uiterst klein percentage dat stapelgek en kwaad is.’

Alles komt goed

Zou Diab anders gereageerd hebben mocht hij geweten hebben hoe snel de Arabische Lente een groot deel van haar luister zou verliezen? Hij vroeg het zich onlangs af. Het antwoord is nee. ‘Ik zou hetzelfde gedaan hebben. Uiteindelijk was het geen maat voor niets, want we hebben enorm veel geleerd. Je mag je ook niet blindstaren op het moment. Wie vandaag naar de moslims kijkt, zal de islam een gekke godsdienst vinden. Maar dat is slechts een momentopname. Driehonderd jaar geleden zou je hetzelfde over christenen kunnen gezegd hebben. Je kunt de koers van de geschiedenis niet veranderen. Moslims zullen progressiever worden, hoe moeilijk dat nu ook te geloven is.’

Een terugval hoort er volgens Diab gewoon bij. ‘Vandaag weet iedereen dat de Franse Revolutie de wereld voorgoed veranderd heeft. Maar na die revolutie kwam tot driemaal toe een dictator aan de macht. Toen had men ook kunnen zeggen dat de Franse Revolutie nergens toe geleid had. Het heeft honderd jaar geduurd voor het stof is gaan liggen.’ Diab maakt zich sterk dat Egypte minder tijd nodig heeft. ‘Ik gok op tien, vijftien jaar. Tegen dan zullen de meesten beseffen dat een democratie impliceert dat je de andere aanvaardt. Op korte termijn zie ik het somber in, maar uiteindelijk zal het goedkomen. Ik dwing mezelf om zo te denken.’

CLASH

Vanaf 8/3 in de bioscoop.

door Niels Ruëll

‘Wil je vermijden dat Belgische jongeren in Syrië gaan strijden? Neem hen op in de samenleving en het grootste probleem is opgelost.’

‘De uitgestoken hand is de beste oplossing. De gastvrijheid van de Europeanen heeft bij vele moslims de ogen geopend.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content