Docureeks over Rwandese genocide: ‘Hoe kon in dat paradijs zoiets verschrikkelijks gebeuren?’

De nieuwe Canvasreeks Terug naar Rwanda legt aan de hand van getuigenissen de gruwel van de Rwandese genocide bloot.

25 jaar geleden, op 6 april 1994, werd het vliegtuig van de Rwandese president Juvénal Habyarimana neergeschoten, waarna in het land de poorten van de hel openden en in honderd dagen zo’n achthonderdduizend Rwandezen, voornamelijk onder de Tutsi-minderheid, werden vermoord door Hutu-milities. Terug naar Rwanda tekent het verhaal van die gruwelijke genocide op aan de hand van vijf persoonlijke verhalen van mensen wier leven ingrijpend is veranderd.

‘We zijn vertrokken vanuit een gedeelde interesse voor Rwanda’, zegt eindredacteur Joost Vandensande. ‘Verschillende collega’s bij productiehuis De Chinezen hebben er een persoonlijke band mee. We vonden dat het drama vergeten dreigde te worden en dat de kennis ervan bij velen, zeker bij de jongere generatie, beperkt bleef tot de film Hotel Rwanda. We zijn vervolgens diep afgedaald in de genocide.’

‘Het eerste waarmee je geconfronteerd wordt, is het menselijke leed. Rwanda is prachtig heropgebouwd – Kigali is zelfs een pak properder dan Brussel – maar de harten van de inwoners zijn nog lang niet geheeld. We hebben bewust gekozen voor de human-interestaanpak, om onder de politieke radar te blijven. Dat bleek moeilijk, omdat je snel in een kamp wordt geduwd. Het is niet onze ambitie de waarheid boven te halen, wel om te begrijpen wat er na 1994 gebeurd is, en te kijken waar die mensen nu staan.’

In sommige gevallen is dat een regelrechte confrontatie: in de eerste aflevering zit een vrouw die de moordenaars van haar familie ontmoet.

Joost Vandensande: We hebben niets geforceerd. Régine Bategure wilde de moordenaars van haar broertjes en zusjes écht spreken. Is dat wel verstandig, vroegen we ons af. Voor ons is dat moeilijk te begrijpen, maar het heeft haar geholpen om antwoorden te krijgen. Régine is een sterke vrouw, hors catégorie. Ze wilde graag haar vijftienjarige dochter Katia, die ze vernoemde naar haar vermoorde nicht, meenemen naar Rwanda. Al snel bleek Katia ook heel intelligent met die gruwelijke geschiedenis om te springen. Ze is uit hetzelfde hout gesneden als haar moeder.

De getuigenissen van Régines familie, over kinderen die levend in een beerput werden gegooid, zijn hartverscheurend. Hoe voorkom je dat je er als maker emotioneel onderdoor gaat?

Vandensande: Ik denk dat ik een beetje onderschat heb hoe diep het zou snijden. Ik heb de reeks samen met Steven Crombez en nog een hele groep anderen in elkaar gestoken, en die getuigenissen hebben ons allemaal getekend. Tegelijk deed het deugd te zien dat die mensen er ook iets aan hadden, dat het hen hielp om verder te gaan met hun leven.

Hoe moet het nu verder?

Vandensande: De genocide leeft nog heel sterk onder de bevolking, maar ik koester de hoop dat een jonge generatie Rwandezen de dualiteit in hun gemeenschap wil overstijgen. Zoals Victor, een theatermaker die met zijn stukken bruggen bouwt tussen de gemeenschappen. Het is zo’n onwaarschijnlijk mooi land. Hoe kon in dat paradijs zoiets verschrikkelijks gebeuren? Ik denk niet dat we dat ooit helemaal zullen begrijpen.